چگونگی نظارت رضاشاه بر ساخت بندر نوشهر

بندر نوشهر یکی از بنادر مهم و چند منظوره ایران  است که در شهری به همین نام«نوشهر»با مناظری زیبا و دیدنی واقع گردیده است. این منطقه از ابتدا با نام های خاجیک،خاچک،حبیب آباد و دهنو مشهور بود که با احداث بندر به نوشهر تغییر نام یافت.

ساخت بندر نوشهر در سال ۱۳۰۹ هجری خورشیدی با مشارکت شرکتهای بورورکس (هلند) و آگرمن (بلژیک) آغاز شد و در سال ۱۳۱۸ به بهره برداری رسید.

 

") 50% 50% / 18px 18px no-repeat rgba(0, 0, 0, 0.5); position: relative; height: 1px; width: 1px; border-radius: 2px; z-index: 10; pointer-events: none; -webkit-tap-highlight-color: rgba(255, 255, 255, 0); animation: 0s ease 0s 1 normal none running none; clip: rect(0px, 0px, 0px, 0px); clip-path: inset(50%); overflow: hidden; white-space: nowrap;">

") 50% 50% / 18px 18px no-repeat rgba(0, 0, 0, 0.5); position: relative; height: 1px; width: 1px; border-radius: 2px; z-index: 10; pointer-events: none; -webkit-tap-highlight-color: rgba(255, 255, 255, 0); animation: 0s ease 0s 1 normal none running none; clip: rect(0px, 0px, 0px, 0px); clip-path: inset(50%); overflow: hidden; white-space: nowrap;">

عکس ها را ورق بزنید 

ساخت بندر نوشهر در سال ۱۳۰۹ هجری خورشیدی با مشارکت شرکت‌های بورورکس (هلند) و آگرمن (بلژیک) آغاز شد و در سال ۱۳۱۸ به بهره برداری رسید. اولین محموله‌ای که در این بندر تخلیه شده است قطعات و ماشین‌آلات کارخانه ذوب آهن کرج بود که از روسیه با یک کشتی تجاری به ظرفیت 1000 تن بارگیری شده بود.

مهندس حسین مهرایی اولین رییس بندر نوشهر خاطرات خود را از نخستین روز ساخت این بندر چنین بیان می کند:

تابستان سال ۱۳۰۸به دستورهدایت با توجه به تجاربی که کسب کرده بودم به همراه ۱۵نفر از کارگران منطقه به نوشهرعزیمت نمودم در آن زمان نوشهر به دهنو معروف بود و حمل و نقل با چهارپایان انجام می شد.راه شوسه در استان مازندران وجود نداشت ویکی از مشکلات عمده مردم بیماری مالاریا بود که با توجه به عدم امکانات پزشکی و راه باعث مرگ ومیر بسیاری می شد.پس از ورود به دهنو،عملیات ساخت اسکله چوبی را شروع کردیم.در آغاز از ابزار و وسایل اولیه ساخت محروم بودیم،به طوری که از درختان برای تهیه تیر چوبی استفاده می کردیم. 

 

یکی از مشکلات عمده ما شیوع بیماری مالاریا بود که باعث مرگ و میر می شد، من جمله نجاری که از انزلی جهت ساخت اسکله با خود آوردیم بر اثر ابتلا به این بیماری در گذشت.با وجودشیوع بیماری مالاریا عملیات ساخت اسکله را ادامه می دادیم ،قطع درختان جنگلی یکی دیگر از مشکلاتی بود که با آن مواجه بودیم،چون قطع درخت از سوی مسئولین تحت هر شرایطی ممنوع بود ولی،به طور مخفیانه وبا زحمت زیاد از جنگل های مجاور دهنو چوب های مورد نیاز از نوع انجیری را که به چوب آهنی شهرت داشت تهیه وبه دهنو حمل می کردیم. با کوشش و تلاش شبانه روزی تقریبا یک صد و بیست متر در دریا پیشروی کردیم.

اما متاسفانه به دلیل محکم نبودن شمع ها در داخل دریا یک شب بر اثر طوفان شدید تیرها از جا کنده شد که نگرانی و ناراحتی عمیقی در ما ایجاد گردید. لذا برای تهیه تیرهای چوبی مناسب تر به کارخانه چوب بری تمیشان واقع درغرب شهرستان نور«کیلومتر ۵۰از نوشهر»مراجعه و چوب مورد نیاز را فراهم نمودیم.

متاسفانه رضاخان پس از این طوفان شدید جهت بازدید به بندر آمد، بعد از مشاهده کنده شدن تیرهای چوبی دستور داد در اسرع وقت خرابی ها اصلاح و عملیات احداث اسکله ادامه یابد. بعدازاین حادثه احساس کردم که نیاز به تیر کوب ماهر داریم تا عملیات ساخت و قراردادن تیر چوبی را در دریا ادامه دهیم.

با هماهنگی و دستور هدایت که رییس بنادر کشور بود، جهت جستجو و پیدا کردن تیر کوب ماهر راهی شرق مازندران شدم. پس از جستجوی گسترده در بندر ترکمن تیرکوب ماهری را یافتم که پس از مذاکره و توافق لازم به همراه مکانیک او به نام ایوان تی خانوف تیرکوب را با یک کشتی روسی از بندر ترکمن به سوی شهردهنو حرکت دادیم.

در یک مناقصه عمومی عملیات احداث بندر نوشهر به یک شرکت مختلط « ندرلندهار بورورکس» و « آگرمن بلژ» از کشورهای هلند و بلژیک واگذار گردید. من نیز به عنوان ناظر فنی در بندر به فعالیت ادامه دادم.
هلندی ها قبل از ساخت موج شکن،  ۵دستگاه ساختمان برای سکونت مهندسان در قسمت شرقی محوطه بندر مجاور نهر ماشلک احداث کردند. سپس با تهیه نقشه اسکله و انعقاد قرارداد با وزارت راه شروع به ساخت موج شکن و اسکله نمودند.

پیمانکار جهت حفاظت از محوطه بندر حصاری با ستون های سنگی و نرده های چوبی در سمت جنوبی محوطه احداث و جهت کنترل و حفاظت اموال و امکانات مقرر شد از نیروی پلیس مستقر در نوشهر دعوت به همکاری شود. با پیگیری حدود ۱۰نفر از نیروهای پلیس تحت عنوان پلیس بندر با لباس یکرنگ و منظم به صورت شبانه روزی در محل مستقر شدند.

در سال ۱۳۱۰عملیات ساخت ریل به طول ۷کیلومتر از معدن ماشلک به محل کارگاه شروع شد و در مدت سه ماه به پایان رسید. ریل ها تا اسکله ادامه یافت وبا استقرار دو دستگاه لکوموتیو و بیست دستگاه واگن با جرثقیل های بزرگ جهت حمل سنگ مورد بهره برداری قرار گرفت.

درحین انجام کار بارها بر اثر شدت طوفان سهمگین،قسمتی از موج شکن تخریب می شد و اگر چه در فصل پاییز و زمستان مشکلات دو چندان بود ولی عملیات متوقف نشد.

رضا خان در طول سال سه مرتبه به نوشهر می آمد و کلیه امور را تحت نظر داشت. در یکی از سفرها پس از بازگشت رضا خان به تهران،جهت انجام کاری به محل اقامت موقت ایشان در نوشهر رفتم در کنار پنجره ای که مشرف به کل محوطه بندر و موج شکن ها بود علائم کنار پنجره نگاهم را جلب کرد، از سرایدار علت آن را جویا شدم، اظهار داشت:

این علائم کنار پنجره را شخص رضاخان در زمانی که به این جا می آیند روی دیوار حک نموده ودر سفرهای بعدی به موازات هم با نگاه طولی پس از مشاهده میزان پیشرفت موج شکن،خطوط بعدی را ترسیم می کنند. این علامت ها دقیقا میزان پیشرفت ساخت موج شکن ها را نشان می داد.

رضا خان بازدیدی که در مرتبه های بعدی داشت موج شکن غربی دردریا جلو رفته بود.فعالیت بخش های مختلف اجرایی توسط شرکت های« بورورکس» و «آگرمن » از کشورهای هلند و بلژیک و با کوشش شبانه روزی کارگران متعهد و پرتلاش ایرانی ادامه داشت.

احداث موج شکن به پایان رسید،اسکله ها ساخته شد،انبارهای آماده بهره برداری گردید،روزها،هفته ها،ماه ها وسال ها سپری شد. زمانیکه عملیات احداث نهایی بندر رو به اتمام بود حوضچه بندر نیاز به لایروبی نبود زیرا در حوالی اسکله شرقی عمق کافی وجود داشت و از دهانه موج شکن نیز کشتی ها به راحتی تردد می کردند. در ادامه تردد کشتی ها در صورت نیاز از هر یک، از لایروبی بنام مازندران استفاده می شد که در بندر انزلی مستقر و مشغول کار بود و در نهایت ساخت بندر نوشهر در سال ۱۳۱۸به اتمام رسید و بهره برداری آن در سال ۱۳۱۹آغاز شد.