نحوه گزارش مهندس ناظر مرحله ای اتمام عملیات ساختمانی

 گزارش مرحله ای اتمام عملیات ، بررسی و بحث پیرامون آثار و تبعات حقوقی اخذ برگ سبز پایانکار به شیوه موجود از مهندسین ناظر توسط شهرداری تهران

متن پیش روی برگردان فایل صوتی است که به همت گروه نگارش آماده و در اختیار شما قرار گرفته است.

مرجع حقوق مهندسی ایران همیار و همراه جامعه مهندسی ایران

درجلسه قبل اشاره ای به نحوه نوشتن گزارش اتمام عملیات و مراحل قانونی آن شد.

توجه داشته باشید که بعنوان ناظر ساختمان می بایست بعد از گزارش نازک کاری و قبل از صدور گزارش اتمام عملیات و قبل از بازدید مامور شهرداری، مجددا  تمام موارد را کنترل نمایید. در واقع باید بررسی کنید که بعنوان مثال آیا چاه جذبی برای روان آب پشت ‌بام تعبیه شده است یا خیر؟ درشهر تهران قاعده ای وجود دارد که شهرداری ملزم کرده است، برای آب پشت ‌بام چاه جذبی جداگانه ساخته شود و نباید به اگوی شهری متصل گردد بنابریان نیاز است این مورد را حتی قبل از گزارش اتمام عملیات، کنترل کنید و اگر چنین اتفاقی افتاده این تخلف را به عنوان گزارش نازک کاری اعلام نمایید.

 سعی کنید تا جایی که امکان دارد گزارش اتمام عملیات بدون خلاف باشد یعنی اگر تمام خلاف‌ها رفع شد، آن موقع گزارش اتمام عملیات بدون خلاف را صادر نمایید و چنانچه خلافی مشاهده کردید آنرا در قالب گزارش نازک کاری ارسال کنید و همانطور که قبلا نیز گفته شد موارد تخلفی که توسط مامور بازدید دفتر خدمات عنوان شده در گزارش خود ذکر نمایید و اگر در بازدید مجدد، موارد ذکر شده، رفع شده بود، گزارش اتمام عملیات بدون خلاف را صادر کنید

در صورتی که تخلفی قابل اغماض از سوی مامور بازدید بود ناظرین می توانند بنا به اجتهاد خود نسبت به آن تخلف اغماض نمایند. به شرطی که خلاف جدی نباشد.

سوالی در مورد ارتفاع پیلوت یا پارکینگ بطور عمده برای ناظرین وجود دارد و اینست که اگر سقف پارکینگ دارای آویز تیری به ضخامت 20 یا 30 سانتی متر باشد و در نقشه معماری ارتفاع پارکینگ 2.40 متر ذکر شده باشد در اینصورت ملاک عمل برای کنترل ارتفاع پارکینگ از کف تمام شده تا زیر آویز است یا تا زیر سقف؟ که قبلا در مورد این موضوع شرح داده شد که ملاک عمل از کف تمام شده تا زیر آویز یا هر تاسیسات دیگری پس از عملیات نازک کاری است

اما بحث دیگری مطرح است که نیاز به شرح دارد، شهرداری‌ها ضوابطی دارند به نام ضوابط حداقل ارتفاع که در مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان هم قید شده. از طرفی در ضوابط شهرسازی هم جمله‌ای گفته شده است که ارتفاع همکف از حداقل ارتفاع آویز تیر بتنی برای سطح کلی زیر سقف نباید از 2.20 متر کمتر در نظر گرفته شود. اهمیت این مطلب به این جهت است که در ساختمان هایی که در جواز ساختمانی آنها  عنوان “رعایت ضوابط حداقل ارتفاع” نوشته شده، رعایت گردد بعنوان مثال در ساختمان های کنار پادگانهای سپاه، یا در ساختمان های کنار بناهای میراث فرهنگی ضوابطی وجود دارد که ارتفاع ساختمان ها از یک مقادیری نباید بالاتر برود. که در زیر پروانه آن ساختمان نوشته است: «این ساختمان دارای ضوابط حداقل ارتفاع کلی ساختمان می باشد» بنابراین اگر ارتفاع کلی ساختمان بیشتر شود پرونده به کمسیون ماده 100 شهرداری خواهد رفت و اگر مهندس ناظر به این موضوع دقت نداشته و گزارش تخلفی ارسال نکرده باشد، گرفتار خواهد شد.

ضوابط حداقل ارتفاع از کف تا زیرسقف ها، هم در مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان و هم در ضوابط شهرسازی آمده است، توجه بفرمایید برای مواقعی که مالکین نسبت به اجرای سقف کاذب در زیر سقف پارکینگ اقدام می کنند و آویز تیر را هم می پوشانند، مامور شهرداری سقف کاذب را بعنوان مبنای ارتفاع، قبول ندارد ولی به عنوان ضوابط حداقلی می پذیرد که از 2.20 متر سرگیری در پارکینگ؛ برای سطح کل و برای نقاط ورودی پارکینگ هم سرگیری از 1.85 متر کمتر نشود اما توصیه می شود جهت کنترل ارتفاع پارکینگ سقف کاذب را مبنا نگرفته و از همان زیر تیر تا کف تمام شده را در نظر بگیرید با این کار هم ضوابط حداقلی و هم بحث ارتفاع داخل نقشه رعایت خواهد شد.

بررسی ارتفاع کلی ساختمان با توجه به پروانه ساختمانی و نقشه های معماری اهمیت ویژه ای دارد گاهی لازم است به جهت رعایت ضوابط حداقل ارتفاع برای ساختمانهای خاص، عمق پی کنی ساختمان بیشتر از نقشه در نظر گرفته تا اطمینان حاصل شود که ارتفاع کلی ساختمان، رعایت خواهد شد. البته این موضوع در شرایطی است که سایر موارد و مقررات دیگر هم رعایت شود.

موضوع بعدی که در بحث اتمام عملیات باید به آن بپردازیم این است که در ساختمانهای چهار یا پنج ناظره، وظیفه صدور برگه سبز پایانکار، بر عهده ناظر هماهنگ ‌کننده است بنابراین ناظر هماهنگ ‌کننده قبل از صدور گزارش اتمام عملیات، که بدون خلاف است. باید حتما گزارش های بدون خلاف ناظرین دیگر را داشته باشد. و اگر آنها اتمام عملیات را بدون خلاف تائید نکردند لازم است مالک نظر تمام ناظرین را در مورد رفع خلاف ساختمان تامین نماید بعبارتی ناظرین هماهنگ کننده برای تائید برگ سبز پایانکار نیاز به تائید ناظرین سایر رشته ها و همچنین مامور بازدید شهرداری دارند.

گاهی دیده شده ناظر هماهنگ ‌کننده بدون تامین نظر سایر ناظران، گزارش اتمام عملیات بدون خلاف را رأساً ارئه می دهد و سپس برگه سبز پایانکار را هم به تبع آن تائید می کند. درحالی که بعنوان مثال ناظر معماری یا ناظر تأسیسات مکانیکی یا برقی چندین تخلف را در طول عملیات اجرایی گزارش کرده، و به ناظر هماهنگ‌کننده هم کتبا اعلام نموده اند. در این صورت تکلیف چیست؟

پاسخ: مالک پایانکار کلی ساختمان را از شهرداری خواهد گرفت! در اینصورت ناظر هماهنگ ‌کننده تخلف انتظامی مرتکب شده و سایر ناظران می توانند در شورای انتظامی از ناظر هماهنگ‌کننده شکایت کنند که به آن، شکایت ناظر از ناظر می‌گویند.

شکایت ناظرین از ناظر هماهنگ کننده می تواند به این شکل باشد که بعنوان مثال «اینجانب ناظر معماری هستم و 30 مورد تخلف را کتبا به ناظر هماهنگ کننده گزارش و یا ابلاغ قضایی نموده ام ولی ایشان بدون توجه، گزارش اتمام عملیات را بدون خلاف صادر نموده و برگه سبز پایانکار را هم تائید کرده اند. در حالی که تخلفات گزارش شده تا کنون رفع نشده است» بنابراین شورای انتظامی، ناظر هماهنگ کننده را خواسته و پس از بررسی،  ایشان را محکوم به محرومیت از پروانه اشتغال مهندسی می کند که بستگی به شرایط از سه ماه تا نه ماه و یا بیشتر محرومیت در پی دارد. گاهی نیز موضوع از طرف بازرس سازمان منعکس شده و موجب طرح شکایت در شورای انتظامی می گردد.

اما اگر ناظرین بخواهند جلوی روند صدور پایانکار کلی را بگیرند کار دشواری است، بلاخص اگر مالک در شهرداری نفوذ داشته باشد. چون ادعا می‌کند که ناظر هماهنگ کننده با مسئولیت خود این کار را انجام داده و شهرداری این موضوع را می پذیرد و پایانکار را به استناد تائید ناظر هماهنگ کننده صادر می‌کند با این استدلال که کل مسئولیت های معماری و تاسیسات برقی و مکانیکی را ناظر هماهنگ‌ کننده به گردن گرفته وگزارش اتمام عملیات را بدون خلاف صادر کرده است. در این حالت، پایانکار کلی صادر می‌شود اما اگر روزی حادثه ای رخ دهد، ناظر هماهنگ کننده تاوان سنگینی پرداخت خواهد کرد. برای مثال موردی وجود داشته که ناظر معماری، اسکوپ نشدن سنگهای نما را به ناظر هماهنگ کننده اعلام نموده ولی ناظر هماهنگ کننده استحکام نما را تایید، و برگ سبز پایانکار را هم صادر کرده است. اگر چنانچه روزی سنگ نما، روی سر عابر پیاده ای سقوط کند، و منجر به مرگ شود، هم ناظر هماهنگ کننده و هم ناظر معماری را جهت پاسخ گویی می خواهند که ناظر معماری می تواند به استناد گزارش خود و رسید دریافت کرده از ناظر هماهنگ کننده، دفاع مناسبی از خود داشته باشد و خود را تبرئه کند اما مسئولیت اصلی بر عهده ناظر هماهنگ ‌کننده بوده و باید تاوان آنرا بپردازد.

در بحث مرگ خاموش موردی مشابه وجود داشته که ناظر تاسیسات مکانیکی عدم وجود دریچه تامین هوای تازه را به ناظر هماهنگ کننده اعلام نموده و ناظر هماهنگ ‌کننده بدون توجه به آن، پایانکار را صادر کرده است و پس از بهره برداری که مرگ خاموش اتفاق افتاده و دو نفر از ساکنین در اثر استنشاق گاز منو اکسید کربن جان خود را از دست دادند، ناظر هماهنگ کننده تاوان داده و ناظر تاسیسات مکانیکی تبرئه شده است البته در این پرونده ناظر گاز هم درگیر شد و سهم تقصیر گرفت چون ناظر گاز مستقل از ناظر هماهنگ ‌کننده است. این نکات ظریف را در سفر سوم مفصلا شرح خواهیم داد.

برگ سبز پایانکار حدود بیست سال است که توسط شهرداری تهران الزامی شده و قبلا به این شکل نبود. در واقع این برگه از زمان شهرداری آقای کرباسچی به طور جدی متداول شد. برخی از شهرستان ها هنوز هم برگ سبز پایانکار ندارند و با گزارش اتمام عملیات ناظر یا ناظر هماهنگ‌ کننده یا تک ناظره، پایانکار صادر می شود. اما در تهران و برخی از مراکز استانهای کشور، ارائه برگه سبز پایانکار بسیار جدی است. تعهداتی در برگ سبز پایانکار آمده که نمونه تصویر آن موجود است

این برگه سبز توسط ناظر هماهنگ‌کننده و یا تک ناظر در هر حال باید گواهی امضاء شود همانطور که در تصویر می خوانید در پاراگراف آخر نوشته شده «بدین وسیله اعلام می دارم که عملیات ساختمانی ملک مذکور مطابق مشخصات مندرج در پروانه ساختمانی صادره و با رعایت ضوابط و مقررات و کلیه اصول فنی و معماری در پروانه ساختمانی صادره در تاریخ …… تحت نظارت اینجانب به اتمام رسیده…» این جملات در برگ سبز، طبق قانون بوده و بحثی در مورد آن وجود ندارد اما ادامه متن «…و به استناد تبصره 7 لایحه قانونی اصلاح تبصره های ماده صد قانون شهرداری مسئولیت هرگونه نقص فنی ناشی از عدم رعایت ضوابط و مقررات و اصول فنی و ساختمانی را عهده دار می باشم.» خلاف قانون می باشد زیرا متن نوشته شده با تبصره 7 ماده 100 قانون شهرداری ها هیچ مطابقتی ندارد.

در خصوص اصلاح این متن و رویه موجود با سازمان نظام مهندسی مکاتباتی صورت گرفته ولی تا کنون ترتیب اثری داده نشده است.

تبصره ۷ـ (اصلاحی ۲۷/۶/۱۳۵۸) مهندسان ناظر ساختمانی موکلفند نسبت به عملیات اجرایی ساختمانی که به مسوولیت آنان احداث می‌گردد، از لحاظ انطباق ساختمان با مشخصات مندرج در پروانه و نقشه‌ها و محاسبات فنی ضمیمة آن مستمراً نظارت کرده و در پایان کار مطابقت ساختمان با پروانه و نقشه و محاسبات فنی را گواهی کنند. هر گاه مهندس ناظر بر خلاف واقع گواهی کند و یا تخلف را بموقع به شهرداری اعلام نکند و موضوع منتهی بطرح در کمیسیون مندرج در تبصرة یک مادة ۱۰۰ قانون شهرداری و صدور رأی بر جریمه یا تخریب ساختمان گردد، شهرداری مکلف است مراتب را به نظام معماری و ساختمانی منعکس کند. شورای انتظامی نظام مذکور موظف است مهندس ناظر را در صورت ثبوت تقصیر برابر قانون نظام معماری و ساختمانی حسب مورد با توجه به اهمیت موضوع به ۶ ماه تا سه سال محرومیت از کار و در صورتی که مجدداً مرتکب تخلف شود که منجر به صدور رأی تخریب به وسیله کمیسیون مادة ۱۰۰ گردد به حداکثر مجازات محکوم کند. مراتب محکومیت از طرف شورای انتظامی نظام معماری و ساختمانی در پروانة اشتغال درج و در یک یا چند مورد از جراید کثیرالانتشار اعلام می‌گردد. شهرداری مکلف است تا صدور رأی محکومیت به محض وقوف از تخلف مهندس ناظر و ارسال پروندة کمیسیون مادة ۱۰۰ بمدت حداکثر ۶ ماه از اخذ گواهی امضا مهندس ناظر مربوطه برای ساختمان جهت پروانه ساختمان شهرداری خودداری کند. مأمورین شهرداری نیز موکلفند در مورد ساختمانها نظارت کند و هر گاه از موارد تخلف در پروانه بموقع جلوگیری نکنند و یا در مورد صدور گواهی انطباق ساختمان با پروانه مرتکب تقصیری شوند، طبق مقررات قانونی به تخلف آنان رسیدگی می‌شود و در صورتی که عمل ارتکابی مهندسان ناظر و مأمورین شهرداری واجد جنبة جزایی هم باشد از این جهت نیز قابل تعقیب خواهند بود. در مواردی که شهرداری مکلف به جلوگیری از عملیات ساختمان است و دستور شهرداری اجرا نشود می‌تواند با استفاده از مأمورین اجراییات خود و در صورت لزوم مأمورین انتظامی برای متوقف ساختن عملیات ساختمانی اقدام کند.

متن اصلاح شده ای در برگ سبز پایانکار توسط مهندس میررضوی به سازمان نظام مهندسی تهران پیشنهاد شده است که بدین شرح است: «بدین وسیله اعلام می دارم که عملیات ساختمانی ملک مذکور مطابق مشخصات مندرج در پروانه ساختمانی صادره و با توجه به گزارش های مرحله‌ای اینجانب و محتویات پروانه ساختمانی صادره در تاریخ ….. تحت نظارت اینجانب به اتمام رسیده و به استناد تبصره 7 لایحه قانونی اصلاح تبصره های ماده صد قانون شهرداری مطابقت ساختمان با پروانه، نقشه‌ها، محاسبات و اصول فنی ساختمانی را گواهی می نمایم.»

برخی معتقدند محاسبات فنی ربطی به ناظر ندارد، در ادامه جلسات، به این موضوع خواهیم پرداخت که ناظر باید در مورد نقشه ها، قضاوت مهندسی داشته باشد و بخشی از وظایف ناظر پایش نقشه‌ها است. بنابراین ناظر ساختمان به عنوان یک مهندس، لازم است محاسبات فنی را تا حدی کنترل نماید. اما اینکه از ناظر تضمینی اخذ شود، اشکال قانونی دارد و برخلاف قانون مدنی است زیرا ضمانت دینی که هنوز سبب آن ایجاد نشده باطل است. (ماده 691 قانون مدنی)

ماده ۶۹۱ قانون مدنی، میگوید:

ضمان ما لم یجب باطل است.

ترجمه آن به این شکل است: ضمانت دینی که هنوز سبب آن ایجاد نشده باطل است. بعنوان مثال: “اگر روزی اصغر، ده میلیون تومان به اکبر بدهکار شود، من ضمانت اصغر را میکنم.” حتی اگر مبلغ هم ذکر شود این ضمانت باطل است. چون دینی که سبب آن ایجاد نشده را ضمانت کرده ام

سوال: پس چه ضمانتی صحیح است؟

پاسخ: زمانی که من اینگونه بگویم: “با توجه به اینکه اصغر ده میلیون به اکبر بدهکار است؛ من ضمانتش را می‌کنم.” این ضمانت صحیح است. در واقع دینی است که سبب آن ایجاد شده و میتوان آنرا ضمانت کرد.

این ماده از قانون مدنی، عقلا هم درست است. “کل ما حکم به العقل، حکم به الشرع و کل ما حکم به الشرع حکم به العقل” آنچه با عقل سازگار است با قانون هم سازگار است و آنچه با قانون سازگار است با عقل نیز سازگار است

ضمانتی که شهرداری از مهندسان ناظر می گیرد طبق ماده 691 قانون مدنی باطل است. پرونده ای بوده که مهندس ناظر، بدون وکیل و تحت آموزش مهندس میررضوی به این ماده استناد کرده و تبرئه شده است که در ادامه شرح خواهم داد.

تناقضی در مورد ماده 691 قانون مدنی و ضمانت شرکتهای بیمه وجود دارد، به این شکل که: چگونه شرکت های بیمه ضمانت دینی را می کنند که سبب آن ایجاد نشده؟

پاسخ: چون در سال ۱۳۱۶ در مجلس شورای ملی آن زمان لایحه قانونی عمومی بیمه به تصوب رسید که تاسیس بیمه مرکزی نیز در همان زمان بود و این امکان را می داد که شرکتهایی که مورد تایید بیمه مرکزی ایران هستند می توانند ضمان مالم یجب کنند در واقع می توانند ضمانت دینی را بکنند که هنوز سبب آن ایجاد نشده است در نتیجه فقط ۲۸ شرکت بیمه که مورد تایید بیمه مرکزی ایران هستند، مشمول ماده 691 قانون مدنی نخواهند بود.

بارها توضیح داده شده که اخذ تعهدات کتبی ناظر از مالک و پیمانکاران جزء، رافع مسئولیت ناظر نیست و ناظر نمی‌تواند از مالک و پیمانکاران جزء تعهد کتبی بگیرد، با این عنوان که هر بلایی بر سر پیمانکاران جزء و یا شخص مالک آمد، به پای خودشان باشد. اگر اینگونه بود، تمام ناظران همان روز اول و در زمان شروع به کار از مالک تعهد می گرفتند و مسئولیت‌ها را گردن مالک می انداختند و نیازی به آموزش حقوق مهندسی نبود.

توجه کنید که این تعهدات در محاکم به هیچ وجه جوابگو نیست و بارها ناظرانی که چنین تعهداتی از مالک اخذ کرده اند در دادگاه جواب نگرفته اند چرا که از نظر قانون و قاضی این گونه تعهدات قابل قبول نبوده و باطل است

برخی مالکان هم از پیمانکاران جزء از جمله آرماتور بند و آهنگر و غیره در قرارداد، تعهد کتبی  می گیرند؛ که هر اتفاقی برای کارگران افتاد به مالک ارتباطی نخواهد داشت و شخص پیمانکار جزء ضامن مسئولیت است. که این تعهد رافع مسئولیت مالک نخواهد بود و در دادگاه هیچ تاثیری ندارد چرا که  سبب و مباشرت براساس نوع وقوع حادثه  بین اشخاص تقسیم می شود.

البته از آنجا که محاکم قضایی کشور ما متاثر از شانتاژ است بنابراین توصیه می گردد چنانچه ناظرین بتوانند تعهداتی از مالک اخذ کنند و مسئولیت حوادث را به ایشان واگذار کنند، این کار را انجام دهند و شاید ارائه این تعهد باعث کاهش سهم تقصیر ناظر شود ولی باید بدانیم قانونا، اخذ این تعهد رافع مسئولیت ناظر نیست  بدیهی است که در مقابل، متعهد هم می تواند در دادگاه توسط وکیل حقوقی از خود دفاع کرده و ثابت نماید این تعهد باطل است.

بازخوانی یک پرونده : ( سقوط سنگ نما – استفاده از ماده 691 ق.م برای تبرئه ناظر )

حدوداً چند سال پیش یکی از ناظران که در دوره‌های اولیه حقوق مهندسی در سال 90 حضور داشتند طبق آموزش های جناب مهندس میررضوی در گزارش نازک کاری  خود چنین جمله ای را نوشته بود: « مالک درحال اجرای سنگهای نماست و برخی از سنگهای نما بطور صحیح اسکوپ نمی شود» اما  برگه سبز پایانکار هم تائید کرده بود

 چند سال پس از صدور پایانکار در سال ۹۳ سنگ نمایی از  نوع سنگ پلاک چینی در ابعاد ۴۰ در ۴۰ از ارتفاع، بر سر پیرمرد عابری سقوط می کند و پیرمرد به رحمت خدا می رود. بنابراین مدیر آپارتمان، مهندس ناظر، سازنده و پیمانکار سنگ کار به محکمه احضار  می شوند.