بررسی تحلیلی بر موسیقی غرب مازندران و کلارستاقی

بررسی تحلیلی بر موسیقی غرب مازندران (کلارستاقی)

آنچه در زیر میخوانید گوشه ایی از  پرسش و پاسخ مطرح شده در مناظره  سه شنبه 1 تیرماه 1395 در سوپر گروه گفتمان مثبت ( تلگرام) می باشد که به مدیریت اینجانب برگزار گردید. (مهندس شمس نفوطی)لازم بذکر هست که مناظره فوق مورد استقبال عموم  شهروندان قرار گرفت و حرکت تازه ایی در برگزاری مناظرات گروهای مجازی داشت .میهمانان برنامه : استاد مومن توپا ابراهیمی (محقق و پژوهشگر موسیقی و گویشهای بومی منطقه مازندران و تحلیل شاهنامه در طبری ایست) استاد علی سولقانی ( نوازندگی در گروه های مطرح کشور،مدرس  انواع سازهای سنتی کمانچه ،تار،تنبور و... )

سوال

 سبکهای رایج در موسیقی مازندران را تشریح نمایید البته به زبان قابل فهم برای عموم

موسیقی مازندران اساسا به شش نوع تقسیم میشود;

1-موسیقی تبری

2-موسیقی کتولی

3-موسیقی گداری

4- موسیقی خنیایی

5-موسیقی غرب مازندران از دو سوی رودخانه چالوس تا رود خانه نشتا

6-موسیقی مرکزی مازندران از هزار جریب تا کوهستانهای کجور.هرکدام از این شش نوع در مناطقی خاص رشد و نمو یافتهاست

موقعیت جغرافیاییه کلارستاق، کجور و تنکابن که همواره و در طول تاریخ در حوضه ی سیطره ی اسپهبدان و استنداران در بعد از حضور دین مبین اسلام قرار داشت به خصوص کلارستاق که در حد میانه ی حوضه ی جغرافیاییه رویان و بعدها رستم دار یا رِسَم دِله جا خوش کرده بود از ساحل دریا تا اوج کوهستان که دست کم چهل و پنج قله ی بالاتر از چهار هزار متر را میزبان است و در دگر سوی البرز تا فروکش ری باستان را در بر میگرفت از یک سو با اشکوَر و دوهزار و سه هزار ، از سویی دگر با کجور و نور و از سمت غرب با رودباران و تالشان همسایگی و همنشینی داشت.

صد البته که موسیقی این نواحی بخصوص مازندران مرکزی و گیلان از بیه پیش تا اوج دیلمان تاثیر پذیرفت و تاثیر گذاشت.این تبادل فرهنگی در حدضه ی زبان و موسیقی بسیار واضح و آشکار است تابدآنجا که زبان و موسیقی کلارستاق هویت ویژه ای به خود گرفته.

 

زنده یاد احمد محسن پور که از ابتدای دهه هفتاد بارها و بارها این حقیر افتخار میزبانی ایشان را داشته ام در عمق کلارستاق از دریا تا قله را پیمودند روستا به روستا و خانه به خانه گمشده را جست و جو کردند و پشیمان نیستم که بیش از سه دهه افتخار همراهی ایشان را داشتم 

بدیهیست نامبرده که توسط کلارستاقیان عمو استاد لقب گرفته بود در چندین همایش در روستای کوهستانی الیت شرکت داشتند قطعه ای به نام الیتی حال را به افتخار مردم کلارستاق ساختند و همراه با گروهشان در همایش ششم الیت اجرا کردند از جمله قطعاتی که توسط ایشان باز افرینی شد میتوانم « طالب طالبک ،بهار وقته کوی دا » و ولگ سری را نام ببرم.

این جانب با کمک ایشان برای اولین بار توانستم با بازیابی قطعه ی « ولگ سری » و اجرای ان در تالار اندیشه ی تهران این قطعه را به جامعه ی هنر موسیقایی نواحی معرفی کنم

در صورت لزوم از ویژگی های قطعه ی ولگ سری بعدا توضیح میدهم

در کوهستانها و جلگه های مرکزی استان موسیقی تبری که بیشتر بر پایه موسیقی آوازیست شکل گرفته است که بیشتر بر مبنای اشعار امیر پازواری است که به امیری نیز شهرت دارد.

موسیقی کتولی در حوزه آستارآباد قدیم با مرکزیت پیچک محله میباشد، موسیقی گداری به مرکزیت قنبرآباد بهشر میباشد و موسیقی خنیایی در شرق استان از کردکوی تا ساری است،خاستگاه اصلی نغمات و کلیه آواهای پنجگانه زبان تبری مرکز استان است که بر پایه دو مقام آوازی تبری یا امیری و کتولی استوار است و تکه قطعات مختلف و شبه مقامات مانند; چاروداری،حال،کمرسری، کردحال میشیم حال و .......

 در خصوص ولگ سری لازم است گفته شود که این قطعه مخصوص غرب مازندران بخصوص کلارستاق است .امیری فطعه ی دیگری از موسیقی مقامی غرب مازندران است که امیری خوانان این منطقه با سبک ویژه ای آن را اجرا میکنند یعنی به ازای هر رباعی یک دنباله از دوبیتی یا ترانه اضافه میکنند که احیانا ممکن است از سروده های فولکلوریک سرایندگان بومی باشد یا قطعاتی از آنچه که در مازندران مرکزی و شرق طالبا نامیده میشود در اینجا تحت عنوان طالب طالبک به اجرا در می آید و دوباره با خنیاگری یک رباعی دیگر که اختصاصا هم در نوشتار و هم در گفتار و خوانش امیری نامیده میشود از سر گرفته میشود.

شاید در اینجا این توضیح لازم باشد که انچه را که در مازندران مرکزی و شرق مازندران در سالهای اخیر از آن تحت عنوان طبری خوانش نام میبرند و از نظر آنان چیزی جز همان امیری نیست در غرب مازندران طوری که همان طبری میباشد و به دلیل تاثیر گزاری زبان معیار از حالت املایی طوری به طبری تغییر شکل داده نام قطعاتی است که در وصف معشوق سروده و به اجرا در می آید.

از ویژگی های این مجموعه قطعات ان است که شادی و غم را در آن واحد به شنونده القا میکنند در کلارستاق آنچه را که شنونده تحت عنوان طوری به شنیدار در می آورد گویی در دیدار همسان تماشای تابلوی لبخند ژکوند است که نمیداند مونالیزا در حال لبخند است باسایه ی حسرتی بر چهره ی او نقش افکنده است.

باری صحبت از ولگ سری بود ، ولگ سری در واقع همان امیری است که هرچه از مرکز استان دور میشود ویظگی های موسیقایی غرب استان را به خود گرفته شعر آن از حالت رباعی به دوبیتی تبدیل میشود و اندکی تغییر لحن میدهد و غمگین تر میشود همچنان که کنولی نیز دارای همین ویژگی در انتزاع از امیری به سمت شرق است هرچند در هردو مکان امیری نیز بر ذهن و زبان مردم همچنان حاکمیت دارد 

« مگر چی بیه دنیاره غم دَنوا

زمی چالِکا کشُن و بن دنِوا

مهر و محبت بِوا مردنه پیشه

باهم راست بودّایم کشُن و بن دنوا »

سوال

آیا رد پایی میان نغمات مازندرانی و نغمات اسپانیش یا دیگر ممالک وجود دارد گاهی برخی اصواتها خیلی شبیه به هم اند...

قطعات موسیقایی که در مازندران به اجرا در می ایند از ویژگی و سبک خاصی پیروی نمیکنند بدان گونه که بتوان انها را مکتبی پنداشت که در ان حوضه پیروانی پیدا شوند بلکه خنیاگران صاحبنام طبرستان هرکدام برای خود گمنامانه سبکی ایجاد میکردند که ممکن بود در خانواده ی آنها یا در روستا و روستاهای اطراف کسانی از انها پیروی کنند.

سوال

چرا موسیقی مازندرانی نسبت موسیقی دگر استانها کردی آذری لری گیلانی در مرتبه پایینتری قرار دارد یا اینگونه به نظر میرسد؟

موسیقیه لری ،کُردی،گیلکی ،بوشهری،بلوچی ،ترکمنی... هرکدام از موسیقی نواحی ایران محسوب میشوند.

من اعتقاد ندارم که موسیقی این نواحی از موسیقی مازندران برجسته تر است بلکه برجسته تر به نظر می اید زیرا آنان از امکانات بهره گرفته و خنیا گران انها در راه شناساندن موسیقی منطقه ی خود مجاهدت بیشتری ورزیدند و در مازندران متاسفانه چنین نشد.اگر حرکتی هم بوده به صورت خود جوش و خود انگیخته توسط افرادی چون محسن پور حد اکثر در نیم قرن اخیر بود .

با تلاش و کوشش بیشتر و نهضتی که به مدد رسانه ها فراهم آمد تا حدودی این خلأ پر کردنی است

بدلیل نوع فواصل و پرده بندی سازهای دوتار و فواصل کمانچه و لله وا بر اساس پرده و نیم پرده تشابه فواصل بسیار زیاد است

سوال

برجسته ترین نواها در میان نواهای مازندرانی چیست؟

مثل تکنیک دوتار نوازی در قائمشهر و در بهشهر که با حال و هوای خاص نوازندگانش نواخته میشود مانند استاد نظام شکارچیان و استاد محمدرضا اسحاقی ،امیری،کتولی،ولگ سری،کُشتی گَری مقوم،درون ،حموم سری، عارس دمالی،وچاک وچاک ،ماه ننه جان، گله را بردند،رجگا سری ،گُسّن توده،گُسّن چرا ،میش حال ،مالینگا سری ،خرجه بار سری ،حنا دَوِنّی و...

سوال

رابطه صداهای طبیعی زیست محیطی و نغمات رایج در کناره دریای مازندران؟

اساسا ما موسیقی بومی داریم یا بیشتر تقلید است؟

بدلیل حمایت از هنرمندان مناطق ذکر شده و اجراهای متعدد در کشور اینگونه بنظر میرسد در حالیکه موسیقی مازندران دارای پتانسیلهای بسیار زیادی برا اجرا و ساخت اهنگهای ناب است

علاوه بر مقاماتی که استاد ابراهیمی فرمودند مجموعه منظومه هایی نیز در موسیقی مازندران رایج است که از شهرت والایی در موسیقی منطقه برخوردار است

سوال

استاد سولقانی پس لطفا درباره رابطه پردگانی موزیک بومی ما و موزیک ایران به زبان ساده حرف بزنید...

اساس دستان بندی سازهای فولکلور هر منطقه براساس زبان و گویش و فرهنگ کهن ان میباشد، بطوری که شما با شنیدن دوتار خراسان و مازندران کاملا متوجه تفاوتهای لهجه ای سازها میشوید دوتار ترکمن کاملا براساس گویش و زبان ترکمن پرده بندی شده و دوتار تربت جام نیز باشندینش زبان و گویش ان منطقه را به ذهن ما میشیم اوزد

سوال
مقیاس ما چیست وقتی می گوییم موسیقی بومی یا موسیقی سنتی یا کلاسیک؟

استفاده از هنرمندانی که بطور ناشناخته در روستاها و دهات به کارهای هنری مشغولند، استاد محمدرضا اسحاقی در یکی از جشنوارهها توسط استاد علی بیانی کشف شد و در جشنواره اوینیون فرانسه معرفی شد و خوش درخشید تا امروز که همگان ایشان را بعنوان استادی برجسته در سطح بین المللی میشناسند همانطور که حاج قربان سلیمانی و شیر محمد اسپندار و حاج محمدحسین یگانه و دهها هنرمند دیگر در روستاها و بیغوله ها کشف شدند و در جشنوارههای بین المللی خوش درخشیدند

سوال

آیا ادارات و سازمان های استانهای دیگر در امر حفظ و اشاعه موثر تر عمل کردند یا ما ترمز های فرهنگی سر راه هم داریم؟