قنات - کاریز

راه آب روان به زیر زمین که به عربی قنات و به فارسی کاریز گویند. قنات یکی از ابداعات و ابتکارات شگفت انگیز بشر در فلات ایران است. در بسیاری از نقاط نیمه خشک و بی آب و علف با کمک قنات این مناطق دارای جمعیت فراوان وباعث شکوفایی شده است.

ساختمان قنات :

اجزای قنات :

• گمانه ها: گمانه زدن جهت اطمینان از وجود آب جزء شرایط اولیه ایجاد قنات به شمار می رود. صرف نظر از روش های گوناگون کشف آب، مقنیان مجرب و کارآزموده نیز دست به ایجاد حفر چاه های آزمایشی ( گمانه) می زنند.
• مادر چاه:مادر چاه منبع اصلی تغذیه قنات است که باید در سرتاسر سال آب آن را تولید و تأمین کند و از این جهت دارای اهمیت خاصی است. در حقیقت مادرچاه ، آخرین چاه در دامنه کوهستان است که مجرای زیرزمینی به آن ختم می شود و سرچشمه قنات محسوب می گردد.
• میله قنات:به چاه های قنات میله می گویند. حفر میله ها در قنات دارای چهار استفاده مهم و عمده است. اولین و مهمترین فایده رساندن هوا به افرادی است که در اعماق زمین مشغول کار هستند. زیرا بدون وجود میله ها مقنی ها حتی در یک مسیر یک کیلومتری در زیرزمین نمی توانند به کار خود ادامه دهند و این در صورتی است که کوتاهترین قناتها دارای طولی بیش از یک کیلومتر می باشند. فایده دوم میله ها مربوط به زمانی است که قنات احتیاج به لایروبی دارد که این عمل در حقیقت برای قناتها حکم زندگی دوباره است. سومین فایده میله ها را در موقع حفر مجرا (کوره قنات) یعنی تونل آب بر، می بینیم که در بیرون آوردن خاک و سنگ حاصل از حفاری نقش اساسی دارند و موجب صرفه جویی وقت و انرژی می شوند و بالاخره چهارمین و آخرین فایده مهم این چاه ها، هدایت مسیر قنات از بالا و کنترل مسیر مجرا (کوره قنات) است.
• مجرا (کوره قنات):تونلی است که میله های قنات را به هم متصل می کند.کوره قنات یکی از سه بخش عمده و اصلی قنات است که وظیفه انتقال آب را از مادر چاه به مظهر قنات به عهده دارد.
• مظهر: محل خروج آب از کوره قنات را مظهر قنات گویند. مظهر معمولا در مجاورت روستا و یا قصبه ای قرار گرفته است تا اولا آب آن مستقیما برای مصارف مردم چه از نظر تامین آب شرب و چه از نظر تامین آبهای زراعتی به راحتی مورد استفاده قرار بگیرد.

از قنات های شاخص ایران می توان به موارد زیر اشاره کرد:

 1)  قنات گناباد

2)  قنات آبشار دار ارونه

3) قنات دو طبقه مون

4) قنات زارچ ( طولانی ترین قنات ایران)

5) سد زیر زمینی در قنات عمومی وزوان

منبع :گنجیه ملی آب ایران    http://www.niwm.ir