شناخت رفتار سازه‌ پل و برآورد نیروهای وارد بر آن

مقدمه
در سال‌های اخیر شناخت از رفتار سازه‌ها و برآورد نیروهای وارد بر آنها به خصوص در هنگام زلزله از پیشرفت قابل ملاحظه ای برخوردار بوده است. جامعه مهندسی کشور ما نیز در بخش مشاوره (طراحی سازه ها) از این خوان دانش به مدد حضور آیین نامه‌های طراحی به روز و ابزارهای قدرتمند نرم‌افزاری وارداتی،  بهره‌مند شده است. این موضوع در مراحل اول و دوم مطالعات طراحی به خوبی رخنمون داشته اما در  اجرا متاسفانه فاصله قابل توجهی میان دانش نیروهای بخش طراحی با دانش نیروهای فنی دستگاه های نظارتی و پیمانکاران به وجود آمده که خود عامل مهمی در برآورده نشدن کیفیت مناسب در هنگام اجرای سازه‌ها شده است. البته این نکته نیز دور از ذهن نماند که گاهی اوقات نیز فاصله مذکور به طور معکوس و به دلیل عدم آگاهی بخش طراحی از روش‌ها و ظرفیت‌های موجود در صنعت ساخت و ساز به طرح‌هایی با قابلیت های اجرایی پایین ختم گردیده است. مقاله حاضر به چند نکته از هر دو حیطه مورد اشاره در ارتباط با طراحی و اجرای پل‌های بتن مسلح می پردازد.

ساختار کار پلها

این مقاله با زبانی ساده و قابل فهم به بررسی پیرامون انواع پل ها و ساختارشان می پردازد.و. شما با انواع پل های تیری، پل های قوسی، پلهای زیرقوسی و پل های معلق آشنا خواهید شد. به علاوه این که نیروهایی را که بر پلها تاثیر می گذارند را معرفی خواهد کرد. امید است مورد رضایت شما قرار گیرد. بدون شک تا به حال پلی را دیده اید و یا به احتمال زیاد از روی یکی از آنها عبور کرده اید. حتی اگر شما تخته یا کنده درخت را برای جلوگیری از خیس شدن خود بر روی آب قرار دهید در واقع شما یک پل ساخته اید. حقیقتاً پل ها در همه جا وجود دارند و در واقع یک بخش طبیعی و بدیهی از زندگی روزمره ی ما را تشکیل می دهند. یک پل مسیری را بر روی مانع ایجاد می کند که این موانع می تواند رودخانه، دره، جاده، خطوط راه آهن و … باشد.در این مقاله ما سه نوع اصلی از پل ها را مورد مطالعه و بررسی قرار خواهیم داد که شما می توانید بفهمید که هرکدام چگونه کار می کنند. نوع پل بکار رفته در یک مکان به نوع مانع موجود در آنجا بستگی دارد. معیار اصلی در تعیین نوع پل وسعت و گستردگی آن مانع می باشد. چه مسافتی میان طرفین مانع وجود دارد؟ این مسئله، فاکتور اصلی در تعیین نوع پلی است که قرار است در آن محل احداث شود. با سپری شدن زمان و مطالعه ای مقاله علت آن را متوجه خواهید شد.

(ایمنی ساختمان

1- اصول ساختمانهای صنعتی:

برای طراحی ساختمانهای صنعتی آگاهی و آشنایی دقیق ازعملیات کارخانه ای که درآن احداث خواهد شد از شروط اساسی طراحی ساختمان آن است :

سطوح مورد نیاز فضاهای یک ساختمان صنعتی براساس فضای مورد احتیاج:

* ماشین آلات

* تولید سالانه

* تعدادکارگران و کارمندان شاغل

* انبارهای مورد نیاز

* رستوران

* آشپزخانه

* تأسیسات جنبی کارخانه و سریسهای مورد نیاز ( توالتها- دوشها- آسانسور- پله و...) و نهایتاً فضای سرکولاسیون مناسب با توجه به عملکرد کارخانه ، تعیین میگردد.

احتیاجات ویژه ای که در رابطه با ساختمانهای صنعتی از نظر بهداشت و سلامتی و رفاه کارگران و کارمندان آن مطرح میگردد، عبارتند از:

- حداکثر رطوبت مصنوعی

- سطوح روشنایی مورد نیاز

- تهویه مناسب

- دوشها و سرویسها

- رختشویخانه

- مجزا سازی بخش ماشین آلات

- خروجیهای فرار در مواقع آتش سوزی

- در نظز گرفتن حداقل فضای مورد نیاز افراد( معمولاً 11 متر مربع برای هر نفر)

- گرم سازی و خنک سازی هوای کارخانه

- تهیه آب آشامیدنی مورد نیاز

- حفاظت از تصادفات

- تأسیسات آتش نشانی

- بخش کمکهای اولیه

در طرح بندی بخشهای مختلف و عرض مسیرهای گذرگاهها با توجه به نوع ماشین آلات وفضای کار سیرکولاسیون مناسبی راباید درنظرداشت. فضاهای انبار – وسایل حمل و نقل و ماهیت کارخانه مشخص کننده تعداد طبقات آن میباشد و با توجه به این موارد ساختمان را یک طبقه – دو طبقه و یا بصورت ساختمان آشیانه ای احداث می نمایند ارتفاع بخشهای مختلف یک کارخانه با توجه به فونکسیون آن تعیین میگردد . در صورتیکه طراحی یک ساختمان صنعتی بطور صحیح و دقیق انجام شود. باعث ایجاد شرایط کاری مناسب و درنتیجه کارآیی بهتر و افزایش تولیدات کارخانه خواهد بود.

بطور معمول برای استفاده بهتر از نورآفتاب سیستم طراحی ساختمانهای صنعتی باید بصورتی باشد که طول آنها( جهت نورگیرها) به سمت شمال وجنوب قرارداده شود و درحقیقت بتواند از نور شمال وجنوب که مناسبتر است بهره گیرد، جهت توسعه درساختمانهای صنعتی را نیزهمواره بایستی در نظر گرفت.

درمورد پنجره های ساختمان های صنعتی باید سعی شود که نورمورد نیاز رابداخل ساختمان هدایت نماید. پنجره های فلزی با شیشه های شفاف سیم داد ارحجتر می باشند. ابعاد شیشه های پنجره ها در صنایع سنگین 20% متر مربع و در کارخانه های ساکت وکم سرو صدا 60% الی 80% مترمربع در نظر گرفته میشوند . بایستی سعی شود ⅓ سطح پنجره ها برای تهویه باز باشند.

2- مقررات حفاظتی ساختمان کارگاهها:

الف- عوامل اطمینان:

کلیه ساختمانهای دائمی و موقتی و مؤسساتی که مشمول مقررات قانون کارمی باشند باید از نقطه نظر ساختمانی واجد استحکام کامل بوده و در محاسبه پایه و سقف و  کفها رعایت نکات زیربشود:

1-     تحمل فشار ناشی از حداکثر بارها و اشیاء ثابت و متحرک.

2-     تحمل فشار ناشی از ریزش برف – باران- یخبندان – باد و طوفان.

3-     تحمل فشار ناشی از بارهای معلق.

4-  اتاقها ومحل کار دائم باید لاقل 3 مترازکف تا ازسقف ارتفاع داشته و فضای آن باید برای حداکثر اشخاص که درآن محل کار میکنند برای هر نفر12 متر مکعب کمتر نباشد.

ب- کف سازی:

- کف اطاقها و قسمتهائیکه محل عبور کارگران بوده ویا برای حمل و نقل مواد تخصیص داده شده بایستی صاف وهمواربوده وعاری ازحفره و سوراخ – برآمدگی ناشی از پوشش بی تناسب مجاری- میخ وپیچ و مهره و لوله – دریچه یا برآمدگی و برجستگی و هرگونه موانعی باشد که ممکن است موجب گیر کردن و یا لغزیدن اشخاص گردد.

- کف اطاقها و راهروها وپیاده روها نباید در شرایط عادی هیچگونه لغزندگی داشته باشد.

- محلهای رفت وآمد ، حمل و نقل مواد و همچنین جهت حرکت اصلی با علامت گذاری توسط رنگ مشخص  روی زمین معلوم و روشن باشد.

- کف کارگها بایستی قابل شستشو بوده و درمواردی که نوع کار موجب ریخته شدن آب در کف گردد بایستی شیب کافی داشته باشد که آبها را بسمت مجاری فاضل آب هدایت نمائید.

ج- پلکانها:

1- کلیه پلکانها- سکوها- و پاگردها باید استحکام کافی داشته باشد و تحمل فشارو سنگینی بارهای عادی را داشته باشد.

2- پلکانها و سکوهایی که ازمصالح مشبک ساخته شده اند ابعاد چشمه های آن نباید از 25 میلیمتر تجاوز نماید تا اشیاء متفرقه امکان سقوط از آنرا نداشته باشند.

3- طول پلکانها با استثنای سرویس یا امدادی نباید در هیچ مورد از90  سانتیمتر کمتر باشد.

4- اختلاف سطح بین دو پاگرد نباید هیچگاه از70/3 متر تجاوز کند.

5- غیرازپلکانهای سرویس یا امدادی عرض هر پایه بدون محاسبه حاشیه یا برآمدگی آن نباید از 33 سانتیمترکمتر باشد و ارتفاع پله  بین14 تا 29  سانتیمتر خواهد بود.

6- کلیه پلکانها بایستی از طرف پرتگاه بوسیله نرده های مخصوص پلکان حفاظت شوند.

3 - آیین نامه ومقررات حفاظتی ساختمان کارگاهها :

16003 ماده 3 : اتاقها و محل دائم باید لااقل 3 متر از کف تا سقف ارتفاع داشته و فضای آن برای حداکثر اشخاصی که درآن محل کار میکنند برای هر نفر 12 متر مکعب کمتر نباشد.

تبصره 1 : درمحاسبه متر مکعب فضا، حجم اشغال شده بابت اثاثیه ماشین الات ومواد ولوازم چیزی کسر نمی گردد.

تبصره 2: درساختمانهائیکه ارتفاع هر طبقه ازفضای کار از 4 متر متجاوز باشد برای محاسبه حجم لازم فقط تا ارتفاع 4مترمنظور ومحاسبه میگردد.

16004: در فضای کارگاه نصب ماشین آلات و یا قراردادن اشیاء و محصولات نباید مزاحمتی برای عبور و مرور یا کارگران ایجاد نماید.

16007 ماده 7: کف اتاقها و راهروها و پیاده روها نباید در شرایط عادی هیچگونه لغزندگی داشته و یا ازمصالحی ساخته و یا از موادی اندود شده باشند که در نتیجه رفت و آمد ایجاد ناراحتی و گردو خاک و سائیدگی و درنتیجه لغزندگی ایجاد شود.

16009 ماده9: کف کارگاهها بایستی قابل شستشو بوده ودر مواردی که نوع کار موجب ریخته شدن آب در کف گردد بایستی شیب مناسب داشته باشد که آبها را بسمت مجاری فاضلاب هدایت نماید.

16028 ماده28: عرض پلکانها به استثنای پلکانهای سرویس یا امدادی نباید در هیچ مورد از 90 سانتیمتر کمتر باشد.

16130 ماده 130: برای کارگرانی که درخارج از سالنها و درمحوطه کارخانه و اطراف ساختمانها ( در فضای آزاد) مشغول کار هستند می بایستی حفاظ و سایبان پیش بینی شود.

16131 ماده131: قسمتهای روباز و اطراف کارخاه که عنوان حیاط دارد باید همیشه طوری ساخته شود که آب درکف آن نماند وگل نشود و همیشه اوقات نظیف وتمیز باشد تارفت و آمد به ساختمانهای کارخانه وحمل ونقل مواد وتجهیزات مختلف آنها بسهولت صورت گیرد.

16133 ماده 133: چنانچه در صحن کارخانه گودال مانند: چاله ، حفره وچاه و نهر وجود داشته باشد بایدروی دهانه آنها با وسایل محکم و اطمینان بخش مستود گردد یا اطراف آنها نرده محکمی نصب شود.

16165 ماده165: حداقل عرض گذرهای بین ماشین آلات تأسیسات و یا انبوه مواد درکارگاهها 60 سانتیمتر است.

چکلیست مربوط به ایمنی ساختمان

آیا برای هر کارگرحداقل 12 متر مکعب فضا درنظر گرفته شده است؟

آیا دیواره ها وکف و سقف طوری طراحی شده که از رطوبت وگرما و سرما جلوگیری کند؟

آیا کف کارگاه هموارو بدون حفره است؟

آیا کف کارگاه طوری طراحی شده که قابل شستشو باشد؟

آیا کف کارگاه موجب  لغزیدن کارگران می شود؟

آیا محل هایی را که دارای دریچه هایی درکف است بوسیله در پوششهای پوشیده شده است که کارگربه داخل آن سقوط نکند؟

آیا دستگیره پوشش دهانه ها به سمت بیرون قرار ندارد؟

آیا در اطراف دهانه ها نرده که ارتفاع ان 90 سانتیمتر است قرار دارد ؟

آیا حداقل عرض پلکان عمومی 120 است؟

آیا در سقف کارگاه حداقل ارتفاع 3 رعایت شده است؟

آیا در کارگاه ها به اندازه کافی در و پنجره برای ورود نور وجود دارد؟

آیا در اطراف پلکانهایی که بیش از 4 پله دارند در طرف باز آن نرده محکم نصب شده است؟

آیا درهای خروج اضطراری برای مواقع خطر در نظر گرفته شده است؟

آیا از علائم و راهنما در محیط کارگاه برای جلوگیری از خطر استفاده شده است؟

چطور خطرات گودبرداری ساختمانی را کاهش دهیم ؟

سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران مطلبی درباره چگونگی گودبرداری ایمن و بدون خطر، تلفات و خسارات برای همسایگان و کارگران منتشر کرده است که در ادامه می‌خوانید:

اندازه کوچک قطعات زمین و فاصله عرضی صفر ساختمان‌ها از یکدیگر در بسیاری از نقاط تهران باعث شده گودبرداری امری دلهره‌آور و نگران کننده برای مالکان ساختمان‌ها و همسایگان شود.

در سال‌های اخیر با افزایش تراکم و تعداد طبقات و نیاز به تأمین پارکینگ و سایر سطوح خدماتی در ساختمان‌ها، عمق گودبرداری نیز بیشتر شده است. اما در بیشتر موارد از همان روش‌های سنتی که در گود‌های کم عمق گذشته استفاده می‌شود. متأسفانه بسیاری هنوز فکر می‌کنند که به کارگیری تمهیدات ایمنی لازم در گودبرداری هزینه و زمان بیهوده‌ای را به کار تحمیل می‌کند، در حالیکه گودبرداری اصولاً جزو کارهای پیچیده و بسیار خطرناک مهندسی محسوب می‌شود و به ویژه در گودهای با عمق زیادتر نیازمند بررسی‌های همه جانبه، دقت و نظارت و در نهایت صرف وقت و هزینه قابل ملاحظه‌ای است تا جان و مال مردم از این طریق به خطر نیافتد. با این حال عدم آشنایی به اصول فنی، سهل‌انگاری و یا سودجویی غیرمسئولانه منجر به ایجاد حادثه می‌شود.

در ادامه نشانه‌های یک گودبرداری سالم و یا خطرناک را می‌خوانید:

خطرهای ناشی از گود برداری

موارد ایمنی مربوط به گودبرداری را می‌توان در سه دسته عمده زیر قرار داد:

* ایمنی کارکنان داخل و اطراف گود و عابران و وسایل نقلیه در مقابل حوادث احتمالی به ویژه خطر ریزش گود
* خطر آسیب‌دیدگی و تخریب ساختمان‌های مجاور گود در اثر گودبرداری یا ریزش گود.
* خطر آسیب‌دیدگی تاسیسات و شریان‌های شهری در اثر گودبرداری یا ریزش گود.

نشانه‌های خطرناک بودن گود

موارد زیر علامت خطرناک بودن گود بوده و بررسی‌ها و احتیاط‌های همه‌جانبه بیشتری را ضروری می‌کنند:

الف- ضعیف و یا حساس ‌بودن ساختمان مجاور: مواردی نظیر عدم وجود اسکلت، ضعیف بودن ملات دیوارها و علائم ضعف اجرایی ساختمان، وجود ترک و شکستگی یا نشست و شکم‌دادگی دیوارها، از این جمله‌اند. وجود دیوار مشترک بین ساختمان مورد نظر برای تخریب و ساختمان مجاور آن نیز غالباً می‌تواند منبع ایجاد مشکل باشد. در پاره‌ای موارد ساختمان مجاور دارای ارزش تاریخی و فرهنگی بوده و هر گونه نشست می‌تواند باعث خسارات جبران‌ناپذیر به آن شود. در بعضی موارد دیوار مجاور به ساختمان مورد نظر برای تخریب تکیه داده است و با انجام تخریب ممکن است بدون هرگونه خاکبرداری ساختمان مجاور ریزش کند.

به خاطر داشته باشید که ضعیف بودن ساختمان مجاور تنها دردسرها و بررسی‌ها و احتیاط‌های لازم از طرف صاحب‌کار و افرادی که در مراحل مختلف طرح و اجرای ساختمان کار می‌کنند را بیشتر می‌کند و هیچ عذری برای خراب شدن آن به دست نمی‌دهد. به عبارت دیگر در دادگاه‌هایی که برای رسیدگی به تخریب ساختمان‌های مجاور در اثر فعالیت‌های ساختمانی انجام می‌شود، مسئول اجرای ساختمان نمی‌تواند به بهانه اینکه ساختمان مجاور،‌ خود ضعیف بوده از زیر مسئولیت‌های ریزش و خرابی ایجاد شده شانه خالی کند و جواب قاضی در این گونه موارد این است که شما باید به تناسب ضعف ساختمان مجاور اقدامات حفاظتی و احتیاطی بیشتری به کار می‌بستید.

ب- ضعیف بودن خاک: معمولاً هر چه خاک محل ضعیف‌تر باشد خطر بیشتری برای ریزش گود و تخریب ساختمان‌های مجاور وجود دارد. خاک‌های دستی بارزترین نمونه خاک‌های ضعیف هستند. توضیح آنکه در گذشته بسیاری از نقاطی که اکنون در داخل شهر تهران هستند، خارج از شهر محسوب می‌شده‌اند و کامیون‌های حامل خاک و نخاله بار خود را در آنجا تخلیه می‌کرده‌اند. بعدها با ضمیمه شدن این محل‌ها به داخل شهر، اغلب این خاک‌ها و نخاله‌ها در همان جا بدون تراکم مهندسی تسطیح شده‌اند و اکنون خاک دستی را تشکیل می‌دهند.

همچنین در بسیاری از موارد محل به صورت تپه و ماهور و یا بستر مسیل بوده و با خاک یا نخاله به صورت غیرمهندسی تسطیح شده است. همچنین در بعضی بخش‌های جنوبی تهران به ویژه مناطق 12و 16 در گذشته گودهایی بعضاً عمیق به منظور تهیه مواد اولیه ساخت آجر وجود داشته که بسیاری از آنها اکنون با خاک دستی پر شده‌اند. رسوبات سست جوان که غالباً در اطراف مسیل‌ها و پای دامنه‌ها وجود دارند نیز از جمله خاک‌های ضعیف محسوب می‌شوند.

امکان زیادی وجود دارد که سازنده ساختمانی که در مجاورت زمین محل احداث پروژه قرار دارد، در زمان ساخت، خاک ضعیف را جا به جا نکرده و پی ساختمان را برروی همان خاک سست قرار داده باشد. در این صورت ساختمان مجاور تا هنگامی‌که گودی در کنار آن ایجاد نشده استوار است اما به محض اینکه با گود‌برداری و لو کم‌عمق اطراف آن خالی شد، خاک ضعیف موجود در زیر پی آن ریزش کرده و باعث خرابی ساختمان مجاور خواهد شد.

ج- عمیق بودن گود: معمولاً هرچه عمق گود بیشتر شود خطر بیشتری کارکنان و ساختمان‌های مجاور را تهدید می‌کند. در سال‌های اخیر با افزایش تراکم ساختمانی، ‌نیاز به پارکینگ و انباری و سطوح مشاع دیگر افزایش یافته و باعث افزایش تعداد طبقات زیرزمین شده است. باید توجه شود که با افزایش عمق گود، خطر ریزش آن به مراتب افزایش می‌یابد و اگر در گذشته می‌شد که در گودهای کم عمق بدون بررسی‌های همه‌جانبه و طرح‌های مهندسی دقیق، تنها با عقد قراردادی با مباشر ماشین‌آلات خاکبرداری و با حضور چند کارگر و بنا اقدام به گودبرداری نمود، اکنون با افزایش عمق گودها و افزایش ارزش ساختمان‌ها و تأسیسات مجاور،‌ گودبرداری غیرفنی بسیار خطرناک بوده و خسارات جانی و مالی جبران‌ناپذیری را در پی دارد.

د- مدت بازماندن گود: معمولاً با افزایش زمان بازماندن گود حتی اگر بارندگی یا تغییرات جوی مطرح نباشد خطر ریزش گود بیشتر می‌شود، اما افزایش زمان بازماندن گود به ویژه در فصل های بارندگی و رطوبت (زمستان و بهار)، با وقوع بارش‌هایی گاه سنگین و سیل‌آسا همراه است که با اشباع خاک و یا جاری شدن آب‌های سطحی خطر ریزش گود را به مراتب افزایش می دهد. به طوری که بسیاری از ریزش‌های گود در گذشته به فاصله چند ساعت تا چند روز بعد از شروع بارندگی روی داده است.

و- آب‌های سطحی‌و زیرسطحی: بالا بودن سطح عمومی آب‌های زیرزمینی در منطقه معمولاً عملیات آبکشی جهت پایین انداختن سطح آب زیرزمینی را ضروری می‌سازد. معمولاً وجود سطح آب‌ زیرزمینی بالا خطر ریزش گود را افزایش می‌دهد به ویژه بعد از چند روز از انجام عملیات گودبرداری و رسیدن سطح آب زیرزمینی به تعادل. همچنین وجود جریان‌های آب زیرزمینی از طرقی نظیر نهرهای مدفون یا قنات‌ها می‌تواند در افزایش خطر ریزش گود بسیار موثر باشد. جریان‌های آب‌های سطحی نیز از عواملی هستند که می‌توانند باعث فرسایش خاک گود و اشباع شدن آن شده و به افزایش خطر ریزش گود کمک کنند. دور نگه‌داشتن جریان آب‌های سطحی موجود یا محتمل (مثلاً در اثر بارندگی) از مهم‌ترین و اصلی‌ترین قدم‌های اولیه حفاظت گود است.

اقدامات قابل انجام برای کاهش خطر گودبرداری‌ها:

1- اگر سرمایه گذار و یا صاحب‌کار ساختمان در حال ساخت هستید:

* حتماٌ بررسی های مکانیک خاک را از طریق شرکت‌های معتبر و به صورت کامل و دقیق انجام دهید.
* از مهندس محاسب خود بخواهید که طرح گودبرداری و حفاظت گود را با استفاده از اطلاعات گزارش مکانیک خاک و با دقت زیاد انجام دهد. همچنین از وی بخواهید که ساختمان‌ها و تأسیسات مجاور گود مورد نظر را دقیقاً بررسی کند و در صورت نیاز اقدامات حفاظتی برای آنها را پیشنهاد کند.
* از مهندس‌ناظر و مجری خود بخواهید که حتماً گزارش مکانیک خاک و نیز نقشه‌های اجرایی طراحی گود را کنترل کرده‌ و در صورت وجود نقص، اشکال یا ابهام در آنها از تهیه‌کنندگان آنها بخواهید که موارد را برطرف کنند.
* نقشه‌ها و طراحی‌های گود باید براساس گزارش بررسی‌های مکانیک خاک و توصیه‌های مشاور ژئوتکنیک تهیه شده باشند و مراحل کار، روش انجام گودبرداری (دستی، ماشینی) و مشخصات سازه‌های نگهبان و دیگر اقدامات حفاظتی شیب را به خوبی نشان دهند. بهتر است که قبل از اجرای کار جلسه مشترکی با حضور مهندسین ناظر و مجری و محاسب و نماینده شرکت تهیه کننده گزارش مکانیک خاک برگزار کنید و مراحل و اشکالات و خطرات را مرور کنید. بهتر است در این جلسه پیمانکار یا مسئول فنی خاک برداری و مسئول اجرای سازه نگهبان نیز حضور داشته باشد.

2- اگر در مجاورت ساختمان شما قرار است تخریب و گودبرداری انجام شود:

* قبل از صدور پروانه و شروع گودبرداری باید بررسی‌های مکانیک خاک مناسبی انجام شده باشد.
* ساختمان شما باید مورد بررسی قرار گرفته و مهندس محاسب و یا ناظر با توجه به نوع بنا و عمق قرارگیری پی ساختمان شما نسبت به کف پی مورد نظر راجع به نیاز و نحوه‌ی حفاظت و مقاوم‌سازی آن اظهار نظر کرده و در صورت نیاز طرح‌های لازم را ارائه کرده باشد.
* در نقشه‌های اجرایی، نحوه‌ی گودبرداری و حفاظت از گود و یا سازه نگهبان باید به خوبی نشان داده شده باشد و این اقدامات برای محافظت از گود و ساختمان‌های مجاور کافی باشند.
* دوره باز بودن گود باید زمان‌بندی مشخصی داشته باشد (زمان شروع گودبرداری، زمان برپایی سازه نگهبان، زمان خاتمه گودبرداری).
* مهندس ناظر و در صورت لزوم نماینده شرکت مکانیک خاک باید بر عملیات گودبرداری نظارت کافی اعمال کنند.
* گودبرداری و اجرای سازه نگهبان باید مطابق نقشه‌های اجرایی و مشخصات اجرایی (دستی، ماشینی) و اصول فنی پیش انجام شود. در صورت مشاهده هر گونه اقدام خطرناک مراتب را به مسئولین گزارش نمایید.
* در جریان انجام کار گودبرداری سعی کنید همه چیز را به خوبی زیر نظر داشته باشید و به ویژه با در نظر داشتن وضعیت ساختمان خود ایجاد هرگونه ترک، صدای غیرعادی ساختمان،‌ نشست و غیره را بررسی نمایید و در صورت بروز اینگونه موارد فوراً اقدامات لازم را انجام بدهید. این اقدامات حسب شرایط می‌تواند به صورت تخلیه فوری ساختمان، انعکاس موضوع به مسئولین پروژه و شهرداری جهت انجام اقدامات اصلاحی باشد.
* در صورتی که عملیات گودبرداری تأسیسات و لوله‌های شهری گاز، آب، برق و...را به خطر انداخته مراتب را به مراجع مربوطه اطلاع دهید.
* مراقب باشید که گودبرداری بیش از حد مجاز به ساختمان شما نزدیک نشود. گاه بعضی با بی‌دقتی و یا به خاطر سهولت کار خود، زیر ملک شما را نیز خالی می‌کنند.
* در صورتی که نقصی در انجام کارها مشاهده کردید، ابتدا از طریق مراجعه به مسئولین فنی ساختمان نظیر مهندس ناظر، مجری یا مالک موضوع را به آرامی و محترمانه در میان بگذارید. در صورت نیاز می‌توانید به ناحیه و منطقه شهرداری و یا دیگر مراجع ذیصلاح مراجعه نمایید.
* به یاد داشته باشید که یکی از بهترین راه‌های کاهش خطرات گودبرداری، اتمام زودتر عملیات داخل گود و ایمن‌ و پرکردن مجدد آن است. بنابراین مراقب باشید دخالت‌های شما موجب توقف و یا طولانی شدن زیاد و بیهوده کار نشود.

3- در صورتی که داخل گود کار می‌کنید:

* به خاطر داشته باشید که ریزش دیواره‌های گود می‌تواند ظرف چند ثانیه شما را به دام انداخته و در عرض چند دقیقه هلاک کند.
* وزن هرمتر مکعب خاک 6/1 تا 2 تن است. اگر در زیر خاک ریزش کرده مدفون شوید در عرض کمتر از 3 دقیقه خفه می‌شوید و حتی اگر زنده بیرون آیید، احتمالاً بار خاک صدمات داخلی شدیدی به بدن شما وارد آورده است. ریزش گود تنها خطر گودبرداری نیست و کمبود اکسیژن، هوای سمی، گازهای قابل انفجار و خطوط برق مدفون نیز ممکن است جزء خطرات باشند.
در داخل گود به ویژه در محل‌هایی که خطر سقوط اشیاء وجود دارد حتماً از کلاه ایمنی استفاده کنید.
* در صورتی که در معرض برخورد با ترافیک عبوری هستید از پوشش‌های براق و شبرنگ استفاده کنید.
* مواظب خطر سقوط قطعات سست خاک یا سنگ باشید.
* در زیر بارهای آویزان نایستید و یا کار نکنید.
* از ماشین‌آلات خاکبرداری فاصله بگیرید.
* در صورتی که کارگرانی در پایین‌دست گود حضور دارند، بر روی دیوارها و یا سطوح مشرف به گود کار نکنید.
* وارد گودی که نشانه‌ی تجمع آب دارد نشوید؛ مگر آنکه به خوبی محافظت شده باشید.
* در صورتی که داخل گود مشغول کندن دیواره یا پای آن هستید، حتماً باید فردی مطلع در بیرون از محوطه خطر، مراقب وضعیت پایداری گود و کار شما باشد.
* حتی‌المقدور از بریدن داخل پای دیوار یا شیب و ایجاد شیب منفی (نیم‌ طاقی) جهت اجرای پی‌ها جداً خودداری کنید. در صورتی که مجبور به این کار هستید اولاً سعی کنید این طول حداقل بوده و ثانیاً‌ در حین کار باید فردی مطلع(ترجیحاً مهندس ناظر) مراقب وضعیت پایداری دیواره و کار شما باشد. حتماً ‌از کلاه و دیگر وسایل ایمنی استفاده کنید و سعی کنید کار را در زیر یک میز محافظ فلزی مقاوم انجام دهید.

4- در صورتی که از طرف شهرداری یا دیگر نهادها، مسئول کنترل طرح و اجرای ساختمان هستید:

* برای گودبرداری‌های عمده (گودبرداری‌های با عمق بیشتر از عمق دیوارها یا پی‌های ساختمان مجاور و به فاصله نزدیکتر از عمق گودبرداری از مرز زمین) بهتر است که سازنده ساختمان حداقل 30 روز قبل از شروع گودبرداری موضوع را به طور کتبی به مالکین اطلاع داده و رونوشت آن را به شهرداری ارائه نماید.
* قبل از صدور پروانه ارائه نقشه‌های سازه نگهبان و کنترل آن‌ها توسط شهرداری ضروری است. کنترل سازه نگهبان طرف معابر عمومی بهتر است توسط معاونت فنی و عمرانی انجام شود.
* در گودهای با عمق بیش از 0/3 متر قبل از صدور پروانه، ارائه گزارش بررسی‌های مکانیک خاک انجام شده از طریق شرکت‌های معتبر توسط مالک و کنترل آن‌ها توسط شهرداری منطقه ضروری است.
* سازنده ساختمان را موظف کنید که در نزدیکی محل کارگاه تابلویی با فرم یکسان برای اعلام مشخصات عمومی گودبرداری نصب کند که شامل اطلاعات زیر باشد:

تاریخ شروع گودبرداری(هفته)، تاریخ تکمیل گودبرداری(هفته)، تاریخ تکمیل ایمن‌سازی گود(هفته)، تاریخ خاتمه دوره باز بودن گود(هفته)، عمق گودبرداری، روش گودبرداری، روش حفاظت گود، نام مهندس ناظر پروژه، نام مهندس طراح پروژه، نام مشاور ژئوتکنیک پروژه، نام مهندس طراح گود، نام پیمانکار اجرای گود، نام مهندس ناظر گودبرداری

* در صورتی که برای حفاظت گود یا ساختمان مجاور نیاز به انجام کارهای ساختمانی عمده در زمین یا ساختمان مجاور باشد، نیاز به اخذ رضایت از مالک آن و یا صدور پروانه جداگانه‌ای خواهد بود.

بازرسی‌ها:

گود و محل‌های اطراف آن و نیز سیستم‌های حفاظتی باید هر روزه توسط فردی مجرب از نظر وجود هرگونه شواهد خطرناک نظیر گسیختگی گود، گسیختگی سیستم‌های حفاظتی و یا سازه نگهبان گود یا جریان آب، بازرسی شوند. بازرسی باید قبل از شروع شیفت کار و در صورت نیاز در تمام ساعات کار انجام شود. همچنین بعد از هر بارندگی یا شرایط خطرناک دیگر نیز الزامی است. این بازرسی‌ها فقط هنگامی مورد نیازند که خطری افراد شاغل در گود و ساختمان‌های مجاور را تهدید کند.

بررسی‌های مکانیک خاک چیست؟

بررسی‌های مکانیک خاک انجام بررسی های محلی در مورد زمین‌شناسی عمومی، مشخصات خاک محل و سطح آب‌های زیرزمینی می باشد و به ویژه باید وجود و عمق خاک‌های مسئله‌داری نظیر خاک‌های دستی را مشخص نمایند. توصیه‌های فنی در مورد نوع پی، مقاومت مجاز خاک‌ زیر پی و نشست‌های مورد انتظار و پارامترهای طراحی دیوارهای حایل دیگر بخش‌های ضروری گزارش مکانیک خاک را تشکیل می‌دهند.

همچنین با توجه به عمق گودبرداری مورد نیاز و مشخصات ساختمان‌ها و دیگر تأسیسات مجاور نظیر معابر، خطوط گاز، فاضلاب ... باید خطر گودبرداری ارزیابی شده و روش گودبرداری، شیب ایمنی گودبرداری، مراحل گودبرداری، نیاز به سازه نگهبان، نوع سازه نگهبان و روش طراحی و اجرای آن به تفصیل بیان شود. برای این کار لازم است که مشخصات ساختمان‌ها و تأسیسات مجاور به تفصیل برداشت شده و در گزارش ارائه گردد.

البته گاه می‌توان مشخصات ساختمان‌ها و تأسیسات مجاور را در این مرحله به صورت تخمینی تعیین کرد و تعیین دقیق آنها را به مرحله طراحی گودبرداری واگذار نمود که در این صورت مشاور باید این موضوع را به روشنی در گزارش بیان نماید. همچنین خطرات احتمالی نظیر چاه‌ها، قنات و حفره‌های زیرزمینی دیگر باید شناسایی شده و عمق، موقعیت و تأثیر آنها بر ساختمان و نحوه مقاوم‌سازی آنها جهت رفع خطر به تفصیل بیان گردد.‌‌‌

از موارد دیگری که در گزارش بیان می‌شود تعیین نوع زمین جهت برآورد تأثیر آن بر نیروهای زلزله طراحی ساختمان است که تأثیر زیادی در ایمنی لرزه‌ای و هزینه‌های ساختمان دارد.

مشاور باید با توجه به شیب زمین و مشخصات زمین‌شناسی محل اسکان بروز ناپایداری‌هایی نظیر رانش زمین، ریزش سنگ، جریان گل و نظایر آنها را به طور اجمالی بررسی نموده و در صورتی که خطرات فوق در محل مطرح باشند، به تفصیل این موارد را بررسی نموده و توصیه‌های اجرایی در مورد رفع خطرات آنها بر ساختمان ارائه نماید. همچنین مشاور باید با توجه به بررسی کلی و اجمالی عکس‌های هوایی و نقشه‌های پایه امکان وجود خطراتی نظیر گسل فعال و روانگرایی حین زلزله را بررسی نموده و در صورت نیاز بررسی‌های تفصیلی‌تری را در مورد آنها انجام دهد.

- در حال حاضر شهرداری فقط برای ساختمان های 6 طبقه و بیشتر انجام بررسی‌های مکانیک خاک را الزامی کرده ولی بهتر است که شما اگر ساختن ساختمانی با تعداد طبقات کمتری را هم در نظر دارید، به ویژه اگر عمق گودبرداری بیش از 5/1 متر باشد، حتماً بررسی های مکانیک خاک را انجام دهید زیرا این بررسی ها اگر به درستی انجام شوند، ایمنی ساختمان و عملیات ساختمانی را تضمین کرده و حتی می‌توانند از طریق تعیین دقیق مقاومت خاک و نوع زمین تأثیر زیادی در بهینه کردن و جلوگیری از افزایش هزینه‌ها در موارد غیرضروری داشته باشند.

- سعی کنید شرکت انجام دهنده بررسی ها را از میان شرکت های معتبر انتخاب کنید و مراقب باشید که بررسی ها به طور کامل و دقیق انجام شده و صوری برگزار نشود.

- معمولاً برای انجام بررسی های مکانیک خاک، شرکت انجام دهنده بررسی‌ها بعد از بررسی عکس‌های هوایی و نقشه‌های پایه محل و بازدید و بررسی محلی، گمانه‌ یا گمانه هایی را حفر و از خاک نمونه‌برداری می‌کند و نمونه‌ها را برای انجام آزمایش به آزمایشگاه می‌فرستد. همچنین همراه با حفاری، آزمایش هایی نیز در محل انجام می شود.

- حتماً باید فرد متخصصی از شرکت در هنگام حفاری ها و انجام آزمایش‌های محلی حاضر باشد و شرایط حفاری، آزمایش-های محلی و نمونه برداری را کنترل کند. بعد از انجام آزمایش های آزمایشگاهی شرکت باید گزارش بررسی‌ها را تهیه و ارائه کند.

دقت کنید که گزارش به طور کامل تهیه شده باشد و در صورت لزوم گزارش را جهت کنترل به فردی متخصص ارائه دهید و رفع نواقص آن را از شرکت بخواهید. به‌ویژه باید توصیه‌های کاملی در مورد انجام گودبرداری و حفاظت گود از ارائه شده باشد. به خاطر داشته باشید که هرگونه نقص در این قسمت می‌تواند مخارج زیادی را در جریان گودبرداری به شما تحمیل کرده و یا باعث ریزش گود و ایجاد خسارت شود. مهندس محاسب ساختمان باید این گزارش را در طراحی پی و نحوه گودبرداری مورد استفاده قرار دهد.

بنابراین از وی بخواهید که در حد موارد استفاده خود از گزارش، کیفیت و محتویات آن را کنترل کند و در صورتیکه اشکال یا ابهامی به نظر وی رسید جهت برطرف کردن به شرکت مکانیک خاک اعلام کند. بنابراین بهتر است تصفیه حساب با شرکت مکانیک خاک را به کنترل کیفیت آن توسط مهندس محاسب، مأمورین کنترل شهرداری و یا متخصصین دیگر موکول کنید.

- باید توجه شود گاه قسمت‌های ضعیفی در خاک وجود دارند که با حفر گمانه‌ها به خوبی وجود آنها مشخص نمی‌شود. تغییرات ضخامت خاک دستی و یا نهرها و مسیل‌های پر شده از این دسته هستند. در این گونه موارد بررسی عکس‌های هوایی قدیمی که پستی و بلندی‌ها یا مسیل‌های قدیمی را نشان می‌دهند می‌تواند در شناسایی قسمت‌های ضعیف موثر باشد. همچنین نظارت یا کنترل یک زمین‌شناس یا متخصص خاک بعد از عملیات گود‌برداری و ترجیحاً در زمان گودبرداری برای تشخیص این نقاط ضعف موثر خواهد بود.

عملیات ساختمانی تاسیسات و معماری

مقدمه

عملیات ساختمانی تاسیسات و معماری شامل فعالیتهایی از قبیل ساخت ، نگهداری ، تعمیر و انهدام ساختمانهای  موقتی یا دائم کوچک ، متوسط و بزرگ می باشد. در این رشته از فعالیتها ، انواع مختلف مواد ساختمانی و تکنیکهای گوناگون دستی و گروهی ، همچنین ابزارهای مجهز به نیروی محرکه و حتی برنامه ریزی های کامپیوتری مورد استفاده قرار می گیرد.  ایمنی ساختمان از دو جنبه مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد، جنبه اول امکاناتی است که در داخل ساختمان وجود دارد و جزئی از ساختمان محسوب می شود مانند نردبان ، پلکان ، کف ، سقف ، آسانسور و ...و جنبه دیگر به بررسی نکات ایمنی در هنگام ساختمان سازی و یا تخریب آن می پردازد که در اینجا جنبه اول مورد بررسی قرار می گیرد.

تفاوت عمده کارگاههای ساختمانی با سایر کارگاهها عبارت است از :

1-                    متغیر بودن محل و جبهه کار در عملیات ساختمانی

2-                   ترکیب نیروی کار مورد استفاده

3-                  متعدد بودن شرکت های طرف قرارداد

برای کسب ایمنی کافی در کارهای ساختمانی باید نکات ذیل مورد توجه قرار گیرد:

1-                    طرح کارگاه و محیط کارگاه

2-                   ماشین آلات و ابزار

3-                  وسایل بالابرنده

4-                   مواد خطرناک و مضر

مروری بر پژوهشها

 طبق مطالعات انجام شده و گزارش سازمان بین المللی کار ILO) ) میزان کل حوادث منجر به فوت صنایع ساختمانی در سال 1975 و 1977 به ترتیب 3500 و 3100 مورد ثبت شده است و بر این اساس میزان حوادث منجر به فوت صنایع ساختمانی( در مجموع ) 4 برابر تمام صنایع بوده است.در کشور ژاپن در سالهای 1980 و 1981 میزان کل حوادث و حوادث منجر به فوت در صنایع ساختمانی ( به طور کل ) 67/6 و 55/4 درصد از کل حوادث را به خود اختصاص داده است. طبق برآورد سازمان تامین اجتماعی ، در طی 9 ماهه اول سال 1383 ، 13242 حادثه ناشی از کار اتفاق افتاده است که از این تعداد ، سقوط کردن و لغزیدن با 2594 مورد ، ضرب دیدگی 1598 حادثه ، شکستگی اعضا 1273 مورد ، ریزش و ماندن زیر آوار با 96 مورد بیشترین نوع حادثه ناشی از کار را در بر می گیرند.از 17090 حادثه به وقوع پیوسته در سال 1382 ، 595 مورد حادثه مربوط به فعالیتهای ساختمانی    می باشد.

مستندات قانونی

ماده 87 قانون کار: اشخاص حقیقی و حقوقی که بخواهند کارگاه جدیدی احداث کنند و یا کارگاههای موجود را توسعه دهند، مکلفند بدوا برنامه کار و نقشه های ساختمانی و طرح های مورد نظر را از لحاظ پیش بینی در امر حفاظت فنی و بهداشت کار برای اظهار نظر و تایید به وزارت کار و امور اجتماعی ارسال دارند.وزارت کار و امور اجتماعی موظف است نظرات خود را ظرف مدت یکماه اعلام کند. بهره برداری از کارگاههای مزبور منوط به رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی خواهد بود.

در آئین نامه های حفاظت و بهداشت کار در مورد ایمنی ساختمان به موارد زیر اشاره شده است :

ماده 2 : کلیه ساختمانهای دائمی و موقتی و موسساتی که مشمول قانون کار می باشند باید از    نقطه نظر ساختمانی واجد استحکام کامل بوده و در محاسبه پایه و سقف و کف ها رعایت نکات زیر شود:

1-                    تحمل فشار ناشی از حداکثر بارها و اشیا ثابت و متحرک

2-                   تحمل فشار ناشی از ریزش برف ، باران ، یخبندان ، باد و طوفان

3-                  تحمل فشار ناشی از بارهای معلق

ماده 3 : اطاقها و محل کار دائم باید لااقل 3 متر از کف تا سقف ارتفاع داشته و فضای آن باید برای حداکثر اشخاصی که در آن محل کار می کنند برای هر نفر 12 مترمکعب کمتر نباشد. ( حجم اشغال شده بابت ماشین ها و اثاثیه نیز به این فضا افزوده می شود.) اگر ارتفاع محل کار از 4 متر بیشتر باشد برای محاسبه حجم لازم فقط تا ارتفاع 4 متر منظور می گردد.

 ماده 4 : در فضای کارگاه نصب ماشین ها و قرار دادن اشیا و محصولات ، نباید مزاحمتی برای عبور افراد ایجاد کند.

ماده 5 : در اطراف هر یک از دستگاهها باید فضای کافی منظور شود تا کارگران بتوانند به راحتی برای انجام کار عادی رفت و آمد کنند و اصلاحات و تعمیرات و نقل و انتقال مواد مصرفی و تولیدی را انجام دهند.

ایمنی کف کارگاهها

در مورد نکات ایمنی کف کارگاهها باید موارد ذیل رعایت شود:

ماده 6 : کف اطاقها و قسمتهائی که محل عبور و مرور کارگران بوده و یا برای حمل و نقل مواد تشخیص داده شده بایستی صاف و هموار بوده و عاری از حفره و سوراخ ، تراشه های چوب ، برآمدگی ناشی از پوشش   بی تناسب مجاری ، میخ ، پیچ ، مهره و لوله ، دریچه ، برآمدگی و برجستگی و هر گونه موانعی باشد که ممکن است موجب گیرکردن و یا لغزیدن اشخاص گردد.

 ماده 7 : کف اطاقها ، راهروها و پیاده روها نباید در شرایط عادی هیچگونه لغزندگی داشته و یا از مصالحی ساخته و یا از موادی اندود شده باشد که در نتیجه رفت و آمد ایجاد ناراحتی و گردوخاک و سائیدگی کرده و در نتیجه باعث لغزیدگی شوند.

 ماده 8 : در محل هایی که دستگاههای متعددی قرار دارند ، به وسیله خط کش با رنگ مشخص در دو طرف ، معمولا توصیه می شود که از رنگ سفید و یا سیاه و یا ترکیبی از هردو رنگ استفاده شود ، تا محل رفت و آمد ، حمل و نقل مواد و جهت حرکت اصلی با علامت گذاری روی زمین معلوم گردد.

ماده 9 : کف کارگاه باید قابل شستشو بوده و در مواردی که نوع کار موجب ریخته شدن آب در کف گردد باید شیب کافی داشته باشد که آب را به سمت مجاری فاضلاب هدایت نماید.پوشیده بودن در چاهها ، گودالها ، حفرات و آبراهها ، درب مخازن زیرزمینی به طریقه استاندارد و مناسب با درپوش های مربوطه از اصول اولیه ایمن سازی کف کارگاهها می باشد.

ایمنی سقف و دیوارهای کارگاه

ساختمان کارگاهها باید طوری تعبیه شوند که اولا تحمل فشار ناشی از حداکثر بار و اشیا ثابت و ماشینهای نصب شده و بارهای متحرک و معلق را داشته و ثانیا ساختمان کارگاه با آب و هوای محل، مناسبت داشته و دیوارها و سقف ها  طوری ساخته شوند که علاوه بر استحکام بالا، از نفوذ حرارت هوا ( گرما وسرما ) و سایر عوامل زیان آور جلوگیری کنند.سقف کارگاهها باید تحمل فشار ناشی از ریزش برف ، باران و طوفان ، یخبندان و ... را داشته و پشت بام تمام کارگاهها باید از موادی که عایق رطوبت باشد پوشیده و در صورتی که از شیروانی استفاده شود لازم است بر روی سقف لایه ای از مواد عایق حرارت نظیر پشم شیشه نصب گردد.

ایمنی نرده ها

 ماده 10 : پلکانها و اطراف محل ورود و خروج آسانسور و نقاط مشابه که لغزندگی آنها موجب مخاطرات بیشتری نسبت به سایر جاها خواهد بود ، باید از مصالح غیر لغزنده ساخته شود.

ماده 11 : در نقاطی که از نردبان استفاده می شود انتهای فوقانی آن در هر قسمت که قرار گیرد باید به وسیله نرده های متحرک حفاظت شود.

 ماده 12 : در هر طبقه از ساختمان پرتگاه راه پله ها در هر طرفی که غیر مسدود باشد به استثنای قسمت ورود به پلکان باید به وسیله نرده های دائمی کاملا محفوظ گردد.

 ماده 13 : دریچه ها و مدخلهایی که در کف کارگاه باز می شوند باید به وسائل زیر محفوظ شوند:

الف ) نرده های متحرک که فقط دو طرف آن آستانه داشته باشند.

ب ) نرده های دائمی که تمام اطراف باز آن دارای آستانه باشد.

پ) دریچه های لولادار در مدخل پلکانهای فرعی

ماده 14 : مدخلهای فرعی ( مانند حوضچه ها و آدم روها ) بایستی به وسیله دریچه های بدون لولا که استحکام کافی دارند پوشیده شده ، دستگیره آنها بدون برآمدگی باشد.

ماده 15 : در مواقعی که پوشش های مندرج در ماده 13 بر حسب ضرورت برای مدت کوتاهی در جای خود قرار نگرفته باشند بایستی کلیه این مدخلها بوسیله اشخاص تحت مراقبت قرار گرفته و یا اینکه به وسیله   نرده های قابل حمل یا دستی و در شب به وسیله نصب چراغ خطر که موقتا در اطراف حوضچه ها قرار خواهند گرفت، محفوظ شوند.

ماده 16: حفره هائیکه در کف قرار دارند و به واسطه وجود ماشین آلات ثابت یا تجهیزات یا دیوار احتمال قدم گذاردن اتفاقی و ناگهانی اشخاص به آنها نمی رود بایستی به وسیله پوششهائی که فقط اطراف آنها از 2.5 سانتی متر بیشتر درز نداشته باشد ،حفاظت شود.

ماده 17 : کلیه دهانه های قائم به بلندی کمتر از یک متر از سطح محل کار که ارتفاع آنها حداقل 75 سانتی متر و عرضشان 45 سانتی متر بوده و پرتگاه آنها بیش از 2 متر عمق داشته باشند بایستی به طور مطمئن به وسیله نرده های ثابت یا متحرک یا دریچه مسدود ، محافظت شوند.

 ماده 18 : اقسام مختلف دهانه قائم به هر عرض که باشد و دو متر یا بیشتر از طرف خارج پرتگاه داشته باشند باید به وسیله نرده های آستانه دار یا شبکه فلزی که چشمه های آن از 2.5 سانتی متر بیشتر نبوده و تا 50 کیلوگرم فشار افقی را تحمل نماید محفوظ شوند.

ماده 19 : کلیه نرده ها باید از چوب ، لوله آهن های پروفیل یا مصالح دیگری که استحکام کافی داشته باشد ساخته شود.

ماده 20 : ارتفاع نرده ها  باید لااقل 90 سانتی متر از کف باشد.

ماده 21 : نرده ها باید در فواصل حداکثر 2 متر ، دارای پایه و کلاف های عمودی و افقی بوده و پس از تکمیل میله فوقانی آن تحمل لااقل 100 کیلوگرم فشار را در هر جهت داشته باشد.

ماده 22 : برای اینکه نرده های مورد بحث از نقطه نظر ساختمانی واجد شرایط مذکور در ماده فوق باشند باید با خصوصیات ذیل مطابقت کنند :

الف ) نرده های چوبی : لبه های فوقانی و پایه ها به ضخامت حداقل 7.5 سانتی متر و کلافهای فاصل وسطی به ابعاد 5 ×5 سانتی متر یا 2.5 ×10 سانتی متر، کلیه قطعات متشکله نرده ، باید عموما صاف و هموار و عاری از گره های بزرگ و تراشه و شکستگی و ترک یا میخ و امثال آن باشد.

ب ) نرده های لوله ای : لبه های فوقانی و پایه ها از لوله فلزی شماره 4 و لوله های فاصل یا وسطی حداقل شماره 2.5 باشند.

ج) نرده های پروفیله : قسمتهای نبشی لااقل به اندازه 40 × 40 میلی متر و کلاف های فاصل از نبشی           3 × 30 × 30 میلی متر باشند .

ماده 23 : نرده ها باید عموما از مصالح سالم و بدون عیب ساخته شده و قسمت های تیز و برنده در آنها وجود نداشته باشد.

 ماده 24 : آستانه کلیه نرده های پلکان باید لااقل 1.5 سانتی متر ارتفاع و 2.5 سانتی متر ضخامت داشته و از آهن ، فولاد یا مصالح ساختمانی بادوام دیگر ساخته شوند.

ماده 25 : آستانه را باید به طور مستحکم در جای خود به فاصله ای در حدود 5 میلی متر از کف استوار ساخت.

ایمنی پله ها

 × ماده 26 : کلیه پلکان ها بایستی استحکام کافی داشته و تحمل فشار و سنگینی بارهای عادی را داشته باشند.

 ماده 27 : پلکان ها و سکوهایی که از مصالح مشبک ساخته شده اند ابعاد چشمه های آنها نباید از     25 میلی متر تجاوز نماید تا اشیا متفرقه امکان سقوط از آن را نداشته باشند.

 ماده 28 : عرض پلکان ها به استثنای پلکان های سرویس یا امدادی نباید در هیچ مورد از 90 سانتی متر کمتر باشد.

ماده 29 : اختلاف سطح بین دو پاگرد نباید هیچگاه از 3.7 متر تجاوز نماید.

 ماده 30 : پاگردهایی که در فواصل پلکان ها قرار دارند باید وسعتی در حدود 1.1 متر در جهت پلکانها یا بیشتر به تناسب عرض پلکان داشته باشند.

 ماده 31: در تمام طول پلکان ها یک فاصله عمودی آزاد در حدود قد انسان باید منظور شود . این فاصله آزاد نباید کمتر از 2.20 متر از سطح هر پله به موازات دیوار پله باشد.

 ماده 32: غیر از پلکانهای سرویس یا امدادی عرض هر پله بدون محاسبه حاشیه یا برآمدگی آن نباید از 33 سانتی متر کمتر باشد و ارتفاع پله بین 14 تا 20 سانتی متر خواهد بود.

  ماده 33 : پله های یک پلکان باید دارای عرض مساوی و ارتفاع مساوی باشند.

  ماده 34 : کلیه پلکان ها بایستی از طرف پرتگاه به وسیله نرده های مخصوص پلکان حفاظت شوند.

  ماده 35 : پلکان های محصور با عرض کمتر از 1.10 متر باید به وسیله یک نرده دستی که پایه های آن در دیوار کارگذاشته شده باشد در سمت راست از پایین به بالا مجهز شوند.

 ماده 36: پلکان های با عرض بیش از 1.10 متر باید در سمت پرتگاه با یک نرده و در سمت بسته هم به وسیله نرده دستی طبق ماده 35 مجهز گردند.

 ماده 37 : پلکان هایی که بیش از 2.25 متر عرض دارند بایستی علاوه بر نرده های کناری با یک نرده دستی میانه نیز مجهز باشند.

 ماده 38 : کلیه نرده های پلکان ها بایستی از مصالح ساختمانی محکم و با دوام مانند چوب ، لوله یا مصالح بنایی ساخته شوند.

ماده 39 :  ارتفاع نرده های پلکان ها از لبه هر پله نبایستی از 75 سانتیمتر کمتر باشد و در صورتی که از این نرده ها به عنوان نرده های دستی استفاده شود بلندی آن نباید از 85 سانتیمتر تجاوز کند.

 ماده 40 : نرده های دستی که پایه های آن به دیوار نصب می شود باید طوری ساخته شود که دست آزادانه بدون برخورد با موانعی اعم از روکار یا کنار نرده حرکت کند حداکثر فاصله پایه ها از یکدیگر 2 متر و بین نرده دستی و دیوار باید لااقل 4 سانتی متر باز باشد.

ماده 41 : حداقل عرض پلکان سرویس و یا امدادی مانند پلکان های اطاق ، ماشین ، خانه یا دیگ بخار یا پلکان هایی که به سکوهای  سرویس اطراف ماشین آلات منتهی می شوند 55 سانتی متر خواهد بود.

 ماده 42: شیب پلکان های سرویس نباید بیش از 60 درجه باشد و عرض هر پله نباید کمتر از  15 سانتی متر باشد.

ماده 43: پلکان  های سرویس نباید به شکل مارپیچ یا پیچ و خم دار ساخته شوند.

 ماده 44: مدخل پنجره هایی که در پاگردهای پلکان باز می شود در صورتی که پهنای آنها بیش از30 سانتیمتر و فاصله با سطح پاگرد کمتر از 90 سانتی متر باشد بایستی بوسیله نرده حفاظت شوند.

ماده 45 : حداکثر شیب مجاز برای ( راهروهای شیب دار ) رامپ مورد استفاده افراد 10 درجه است . این رامپ ها باید با کلیه شرائطی که در مورد پلکانها منظور می شود از حیث ساختمان ، عرض و نرده و غیره مطابقت داشته باشد.

نردبان های ثابت

 ماده 46 : کلیه اجزا و قسمت های فلزی نردبان ها باید از فولاد ، آهن و چدن ، آهن ورق یا مواد مشابه ساخته شود .

ماده 47 : نردبان های ثابت باید به قسمتی نصب شوند که :

الف – فاصله از سمت جلو نردبان به نزدیکترین جسم ثابت نباید از 75 سانتیمتر کمتر باشد.

ب – فاصله از سمت عقب نردبان به نزدیکترین جسم ثابت لااقل 20 سانتیمتر باشد.

ج- از طرفین نردبان فضای آزادی  حداقل 40 سانتیمتر از محور نردبان در هر دو طرف وجود داشته باشد