داستان شب چَره با گویش مازنی

 شب چَره

یَه‌تا کَل مَردی سحر موقع شِنه حَمّوم . حَمّوم دنج هَسّه و خلوت. هولّه –ش-لِواس در اورنه شِنه خَزونه دِله. صلوات رساننّه و –ش- چش دَونه شنه اُی بِن. راس که وونه ، وینه یَه تا کله اُی دِله تلو تلو خورنه.

فکر هاکرده جن هَسّه. بَترسیَه و لخت و سُخت اِنه درگا ، داد زَنه و از مردم کمک خواینه. مردِم ده که در خواب ناز دَونه با سر و صدای بی‌موقع این کل‌مردی یَکّه خورنه پِرسِنّه تا بَوینن چه بَوه.

کل‌مردی-ر- وینه که لخت و سُخت داد زنه و گُنه : آی جن! آی جن ! و حمّوم –ر- نشون دِنه.

مردم، حمّوم سو شِنّه ، از بوم حمّوم  که آبشکه‌ای(نورگیر) به خزانه دارنه ،اِشنه، وینه که یَه تا کله اُی دله تکون تکون خورنه. داد زنّه تیفنگ بیارین تیفنگ بیارین. یه تا شکارچی ماهر تیفنگ اُورنه ، گُنه: بوآرین کنار. نشونه گیرنه زَنه کله وسط. وینه باز تکون تکون خورنه، ایباز تیر زنه به فرقش ولی وینه باز کارساز نَوه.

مطمئن وونه که جن هسّه . شِنّه دعاگر ور، از  وه خواینه که با جادو جمبل جنّ رد هاکُنه. دعاگر اِنه حمّوم سر، هر چی ورد خونّه ، وینه فایده نارنه.

جوونی پِدا وونه. شهامت خرج دنه با هزار تا بسم‌الله بوتَن شنه حمّوم دله. خزونه نزیک وونه ، وینه اون کله ، کل‌مردی ،کلاه نمدی هَسّه .

اره جان کل‌مردی ، -ش- لواس در بیارده-و- یاد هاکرده-و- کلاه –ر- ش سر بیره.

ضرب المثل های مازنی

ضرب المثل های زیبای مازنی

«تا تِه دارْ دارْنِه وَلیکْ تهِ سلام دارْنِه علیک»

تا درخت زال‌زالک باغ تو بار دارد  سلام تو هم جواب دارد.

کنایه: مردم ظاهربین تا زمانی با تو مراوده دارند که تو را مکنت و مال و مقامی هست.

«تاریکِ جا نیشْتِه روشنایی رِ پِنِه»

در تاریکی ایستاده و جای روشن را زیر نظر دارد.

کنایه: در سایه‌ها حرکت می‌کند و با سیاست کارش را پیش می‌برد و بدون هیاهو اوضاع را زیر نظر دارد.

«ترس زَنا دِشْتِه نونِ نَتُونِه پارِه کُنِه»

از ترس زنش و بدون اجازه او نمی‌تواند نانی را بر سر سفره تکه کند.

کنایه: نهایت ذلیلی مرد در مقابل زن است.

مراسم استقبال از بهار در دهستان های شهرستان چالوس

مراسم استقبال از بهار در دهستان کوهستان شهرستان چالوس

برای برپایی جشن آغاز بهار و نوروز در جای جای ایران زمین مراسم و آیین‌های خاصی برای استقبال از این میراث گرانبهای ایرانی در سراسر کشور برگزار می‌شود.

در این میان استان مازندران که یکی از خاستگاه‌های بزرگ فرهنگ و آداب و سنن اصیل بومی و محلی در کشور است آیین استقبال از بهار و نوروز در آن طراوت و زیبایی ویژه خودش را دارد که در این مجال به آیین و مراسم‌ استقبال از بهار و نوروز در دهستان کوهستان شهرستان چالوس در استان  مازندران می‌پردازیم.

* خانه تکانی

همه ساله در آستانه فرارسیدن فصل بهار و نوروز، زنان و مادران سخت‌کوش و پاکدل روستاهای کوهستان آستین همت بالا زده و اتاق به اتاق با گردگیری نمدها، شستن موکت‌ها، فرش‌ها و پرده‌های منزل خانه‌تکانی را آغاز می‌کنند. زنان  روستایی حتی ظروف منزل را نیز شسته و کاسه‌ها و بشقاب‌های ویژه پذیرایی را پس از شست‌وشو جدا از بقیه به کناری گذاشته تا در ایام نوروز شیرینی‌ها و آجیل‌ها را در آن ریخته و بر سر سفره نوروزی بگذارند.

* گِل کار

از آنجایی که مصالح به ‌کار رفته در بیشتر خانه‌های بومی در روستاهای  مازندران از سنگ، گِل و چوب است بنابراین عمل “گِل کار” دیوارها یکی از مهم‌ترین بخش‌های خانه تکانی در روستاهای کوهستان  به شمار می‌رود.

“گِل کار “را باید یکی از هنرهای اصیل و بومی در مازندران  دانست که با دستان به رنج خو گرفته اما هنرمند زنان  پرتلاش و مهربان درروستاها انجام می‌شود.

عمل “گِل کار” بدین صورت انجام می‌شود که ابتدا خاک ویژه “گِل کار” را که جزئی از مصالح به‌ کار رفته در ساخت منازل روستایی است از معدن کوچک آن (گِل چال) که معمولا تپه‌های نزدیک روستاست تهیه می‌شود و پس از انتقال به منزل، غربال می‌شود تا ناخالصی آن جدا شود.

سپس مقداری از خاک نرم و غربال شده را در ظرفی ریخته و آب مخلوط می‌کنند تا به ‌صورت نیمه رقیق در آید. بعد از آن زنان روستایی دست خود را درون جوراب قرار می‌دهند و با خیس کردن آن درون آب نیمه رقیق “گِل کار” بر روی دیوارهای داخلی و بیرونی و طاقچه‌ها و کف هر اتاق را می‌کشند و بدین ترتیب لایه‌های گِلی دیوارها شادابی و طراوت دوباره خود را بازمی‌یابند و مستحکم‌تر می‌شوند.

البته در جاهایی هم که سطح دیواره یا کف اتاق‌ها فرو رفتگی یا خوردگی داشته باشد کمی از املاح خاکی درون آب “گِل کار” را برداشته و آن قسمت آسیب دیده را پوشانده و ترمیم می‌کنند. عطر و بوی “گِل کار” برای نسل‌های گذشته و همه آنهایی که زندگی بدون تکنولوژی امروز را در روستاهای کوهستان  تجربه کرده‌اند بسیار دلپذیر و سراسر خاطره و طراوت است.

* سبزه

مردم روستاهای کوهستان همچون سایر مردم ایران برای عید نوروز اقدام به سبز کردن “سبزه” با استفاده از گندم، جو یا عدس می‌کنند. آنها معتقدند سبز کردن گندم، جو یا عدس سبب افزایش رزق و روزی و برکت در سال جدید می‌شود.

* سال مج

فردی را که قدمش خیر و مبارک است (با استخاره) او را به عنوان “سال‌مِج” قبل از تحویل سال انتخاب می‌کنند. (معمولا‌ پسر‌بچه یا دختر‌بچه‌ای است). برای انجام استخاره نزد یکی از افراد سالخورده محل که اهالی استخاره او را بسیار بیشتر قبول دارند، می‌روند و چند اسم از دختر یا پسر بچه را به وی اعلام می‌کنند و به او می‌گویند که این اسامی را استخاره کن و هر کدام که خوب آمد آن را به ما اعلام کن تا برای سال مِج یا همان شگون انتخاب کنیم.

به فردی که به ‌عنوان سال مِج (شگون) انتخاب شد اطلاع داده می‌شود که امسال او باید بعد از تحویل سال وارد منزل آنها شود.

گاهی افراد با سن بالا نیز به‌ عنوان سال مِج انتخاب می‌شوند ولی تاکید بیشتر بر روی کودکان و نوجوانان است.

سال ‌مِج معمولا  قبل از تحویل سال نو باید خارج از خانه باشد و حق ورود به منزل را ندارد. از طرفی افراد خانوار نیز حق ورود و خروج از منزل را ندارند تا زمانی که سال نو تحویل شده و سال مِج وارد منزل شود.

سال مِج در لحظه شروع سال تحویل همراه با هفت سینی که از قبل تهیه شده است و حاوی قرآن، سبزه، شیرینی و یک ظرف پر از آب وارد خانه می‌شود و کمی از آب درون ظرف را در آستانه ورودی خانه به عنوان خیرو برکت و روشنایی میریزد اهالی منزل از او استقبال کرده و احترام می‌گذارند سپس هدایایی به او می‌دهند و آرزو می‌کنند که قدمش برای اهل خانواده در آن سال پربرکت باشد. معمولا به کسی که به عنوان سال مج انتخاب می‌شود تخم‌مرغ رنگ کرده و هدیه‌های دیگر داده می‌شود.

هر خانواده‌ای یک نفر را به‌عنوان سال مج انتخاب می‌کند و گاهی ممکن است یک سال مج برای چند خانواده انتخاب شود.

* حضور بر سر مزار

همچنین مردم متدین کوهستان درآخرین پنج شنبه سال و یا یک روز قبل از سال تحویل بر سر مزار عزیزان از دست رفته خود حاضر شده و با قرائت فاتحه و شستن سنگ مزارشان یاد آنها را در آستانه فرارسیدن سال نو گرامی می‌دارند.

ضرب المثل های زیبای مازنی

ضرب المثل های زیبای مازنی

رکی که اَمِه کولی مِرغونه نَکنه ، صحرای کلاچ اَمه کِرک 

مرغی که در لانه ما تخم نمی گذارد ، کلاغ صحرا مرغ ماست .

این ضرب المثل هنگامی به کار میرود که یکی از اعضا ء خانواده برای دیگران کار کند اما در کارهای خانه خودش مشارکت نداشته باشد .

پیته لباس هرچی پینَک بَزِنی ، بازم پیت هسه .

لباس کهنه را هر چه وصله بزنی ، باز هم کهنه است .

با ترفندهای مختلف نمیشود از یک چیز کهنه و ناکارآمد شادی و انرژی چیز نو را بوجود آورد .

کَلِ کُلا  بَکِته ، کَل چی بلا دَکِته 

کلاه کچل افتاد، کچل به چه بلایی دچار شد .

مفهوم : آشکار شدن عیبهای نهانی شخص و پی آمدهای آن .

اسبِ سِمِ بِنْ بَمیرِی بِهترِ تا خَرِ سَر جیر کَفی ته بال بِشْکِفِه

زیر سم اسب مردن، شرفش بهتر از آن است که از بالای خری بر زمین بیفتی و دستت بشکند.

ظروف آشپزخانه در گویش محلی

    

نامهای محلی ظروف آشپزخانه به زبان مازنی