جشن ها و آئین های بومی محلی شمال کشور

جشن «تیر ما  سیز ه شو» درگلستان، مازندران و گیلان

پاییز که می‌رسید در روستاهای کلارستاق انتظار رسیدن جشنی شیرین شوق همگان را برمی‌انگیخت. مدت زمان این جشن خانوادگی از تنگ غروب تا طلوع آفتاب بود، اما همین یک شب خاطراتی چنان دل‌انگیز از خود بر جای می‌گذاشت که تلخی تحمل انتظار را تا «تیرما سیزه‌ی» سال بعد قابل تحمل و شیرین می‌نمود. جشن« تیرما سیزه‌شو» همه‌ی اعضای خانواده را به خود مشغول می نمود، مردان خانه را به نوعی و زنان و کودکان را به رنگ و گونه‌ای دیگر.

اینکه جشن تیر ما سیزه‌شو از کجا آمد و مناسبت آن چیست حرف و سخن فراوان می‌توان گفت اگرچه  نوع نوشتاری آن را در کتب، فرهنگ‌نامه‌هاو دانش‌نامه‌ها راهی نبودواگر بود در بوم پژوهش ها اندک وکم شمار،  اما نوع شفاهی و سینه به سینه‌ی آن با اندکی تفاوت در هر منطقه ازپهنه ی  گسترده ی مازندران ،گلستان ،گیلان تا قسمت هایی از سمنان واز جانبی دیگر تا تالقان، ازپهنا وپستای جلگه تا چکادوبلندای کوهستان هاتاکنون نیز درعرصه ی دوام وبقا تاب آورده و نقل است بر زبان و بیان. از آنجایی که مخاطبان زمانه را سخن فقط به اختصار در تحمل است به شرح و نگارش آدابی چند بسنده می‌کنیم تا با سخن،قدم یاقلمی به نکوداشت آن بسیجیده باشیم.

 تیرما سیزه «(جشن تیرگان )»:

 هر ساله برابر شب سیزدهم تیرماه باستانی (خراجی) تبری (مازندرانی) همزمان با شب ۱۲ آبان ماه و سیزدهم تیر ماه فرس باستانی دیلمی (گیلان) با اختلاف ۱۵ شبانه روز، در مازندران و گیلان برگزار می‌گردد. این جشن ملی، از دوران باستان تا به حال جشن مشترک میان کوهستانیان و دشت‌نشینان مازندران و گیلان بود همچنین همواره  با جشن تیراندازی آرش رازی کمانگیر یا شیواتیرهم زمان وهمنشین می گردید  ». 

بررسی تحلیلی بر موسیقی غرب مازندران و کلارستاقی

بررسی تحلیلی بر موسیقی غرب مازندران (کلارستاقی)

آنچه در زیر میخوانید گوشه ایی از  پرسش و پاسخ مطرح شده در مناظره  سه شنبه 1 تیرماه 1395 در سوپر گروه گفتمان مثبت ( تلگرام) می باشد که به مدیریت اینجانب برگزار گردید. (مهندس شمس نفوطی)لازم بذکر هست که مناظره فوق مورد استقبال عموم  شهروندان قرار گرفت و حرکت تازه ایی در برگزاری مناظرات گروهای مجازی داشت .میهمانان برنامه : استاد مومن توپا ابراهیمی (محقق و پژوهشگر موسیقی و گویشهای بومی منطقه مازندران و تحلیل شاهنامه در طبری ایست) استاد علی سولقانی ( نوازندگی در گروه های مطرح کشور،مدرس  انواع سازهای سنتی کمانچه ،تار،تنبور و... )

سوال

 سبکهای رایج در موسیقی مازندران را تشریح نمایید البته به زبان قابل فهم برای عموم

موسیقی مازندران اساسا به شش نوع تقسیم میشود;

1-موسیقی تبری

2-موسیقی کتولی

3-موسیقی گداری

4- موسیقی خنیایی

5-موسیقی غرب مازندران از دو سوی رودخانه چالوس تا رود خانه نشتا

6-موسیقی مرکزی مازندران از هزار جریب تا کوهستانهای کجور.هرکدام از این شش نوع در مناطقی خاص رشد و نمو یافتهاست

موقعیت جغرافیاییه کلارستاق، کجور و تنکابن که همواره و در طول تاریخ در حوضه ی سیطره ی اسپهبدان و استنداران در بعد از حضور دین مبین اسلام قرار داشت به خصوص کلارستاق که در حد میانه ی حوضه ی جغرافیاییه رویان و بعدها رستم دار یا رِسَم دِله جا خوش کرده بود از ساحل دریا تا اوج کوهستان که دست کم چهل و پنج قله ی بالاتر از چهار هزار متر را میزبان است و در دگر سوی البرز تا فروکش ری باستان را در بر میگرفت از یک سو با اشکوَر و دوهزار و سه هزار ، از سویی دگر با کجور و نور و از سمت غرب با رودباران و تالشان همسایگی و همنشینی داشت.

صد البته که موسیقی این نواحی بخصوص مازندران مرکزی و گیلان از بیه پیش تا اوج دیلمان تاثیر پذیرفت و تاثیر گذاشت.این تبادل فرهنگی در حدضه ی زبان و موسیقی بسیار واضح و آشکار است تابدآنجا که زبان و موسیقی کلارستاق هویت ویژه ای به خود گرفته.

جایگاه جغد در فرهنگ ایران باستان

در متن های کهن باستانی جغد را "هو مورو" می خواندند. یعنی پرنده دانا.
حتما بیاد دارید که در کتابهای قصه نیز این پرنده عینک به چشم دارد و به بقیه حیوانات پند و اندرز می دهد.
اما شومی جغد بعد از ورود اعراب به ایران بر سر زبان ها افتاد چون غذای این پرنده مار و مارمولک و موش بود، در واقع غذای اعراب آن دوران را میل می کرد و اعراب آن را پرنده ای شوم می دانستند چرا که غذای آنها را می خورد.

در کتاب اوستا  از جغد با نام اشوزشت یاد شده  و وی را فراری دهنده دیوها و پلیدیها خوانده اند یا در نسخی دیگر وی را به بهمن مرغ و  مرغ زوبره و هومن مرغ و شب اویز(مرغ شب ) خوانده اند

نام گذاری ایام هفته لاتین از فرهنگ ایران باستان

در ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ روزهای هفته بدین گونه بوده است:

ﮐﯿﻮﺍﻥ ﺷﯿﺪ = ﺷﻨﺒﻪ
ﻣﻬﺮﺷﯿﺪ = ﯾﮑﺸﻨﺒﻪ
ﻣﻪ ﺷﯿﺪ = ﺩﻭﺷﻨﺒﻪ
ﺑﻬﺮﺍﻡ ﺷﯿﺪ = ﺳﻪ ﺷﻨﺒﻪ
ﺗﯿﺮﺷﯿﺪ = ﭼﻬﺎﺭﺷﻨﺒﻪ
ﻫﺮﻣﺰﺷﯿﺪ = ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ
ﻧﺎﻫﯿﺪﺷﯿﺪ ﯾﺎ ﺁﺩﯾﻨﻪ = ﺟﻤﻌﻪ

اکنون به نام روزهای هفته دقت کنید:

ﮐﯿﻮﺍﻥ ﺷﯿﺪ = ﺷﻨﺒﻪ
Saturday = Satur + day
Saturn = ﮐﯿﻮﺍﻥ
---------
ﻣﻬﺮﺷﯿﺪ = ﯾﮑﺸﻨﺒﻪ
Sunday = Sun + day
Sun = ﺧﻮﺭ (ﺧﻮﺭﺷﯿﺪ) = ﻣﻬﺮ
---------
ﻣﻪ ﺷﯿﺪ = ﺩﻭﺷﻨﺒﻪ
Monday = Mon + day
Moon = ﻣﺎﻩ
---------
ﺑﻬﺮﺍﻡ ﺷﯿﺪ = ﺳﻪ ﺷﻨﺒﻪ
Tuesday = Tues + day
Tues = God of war = Mars
Mars = ﺑﻬﺮﺍم
---------
ﺗﯿﺮﺷﯿﺪ = ﭼﻬﺎﺭﺷﻨﺒﻪ
Wednesday = Wednes + day
Wednes = day of Mercury
Mercury = ﺗﯿﺮ
---------
ﻫﺮﻣﺰﺷﯿﺪ = ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ
Thursday = Thurs + day
Thurs = Thor = day of Jupiter
Jupiter = ﻫﺮﻣﺰ
---------
ﻧﺎﻫﯿﺪﺷﯿﺪ ﯾﺎ ﺁﺩﯾﻨﻪ = ﺟﻤﻌﻪ
Friday = Fri + day
Fri = Frig = day of Venues
Venues = ﻧﺎﻫﯿﺪ!
بسیار جالبه که انگلیسی زبان ها و غربی ها، اسم روز های هفته را از فرهنگ غنی ایرانی گرفته اند.
و ما خودمان در همه زمینه ها از اصل خویش دور مانده و بیگانه شده ایم.

قبرستان اسرارآمیز

قبرستان اسرارآمیز در استان گلستان

قبرستانی که در مجاورت زیارتگاه خالدنبی وجود دارد و به قبرستان خالدنبی مشهور شده بی‌شک یکی از اسرارآمیزترین نقاط ایران است! به این دلیل که هنوز در مورد زمان و چگونگی پیدایش آن ابهامات فراوانی وجود دارد. شاید یکی از دلایل این مسئله عدم انجام تحقیقات و کارشناسی‌های مختلف باشد. از سوی دیگر هر چند این مجموعه در سال ۱۳۸۰ توسط اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان گلستان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده اما تاکنون تمهیداتى براى حفاظت از آن در برابر سرقت و تخریب لحاظ نشده است.

به عنوان مثال بسیاری از سنگ قبرها افتاده‌اند و یا شکسته‌اند. عده‌ای از بازدیدکنندگان نیز از آن‌ها بالا می‌روند! به علاوه در برخی نقاط گودال‌هایی وجود دارد که حاکی از تلاش‌های غیرقانونی برای یافتن آثار باستانی و قیمتی است. در واقع به نظرم مسئولان با توجه به شکل و شمایل سنگ‌قبرها سکوت کرده‌اند و بدشان نمی‌آید که این مجموعه به کلی از بین برود! با این وجود به دلیل صعب‌العبور بودن مسیر و دورافتادگی این قبرستان هنوز هم فرصت دارید تا از این قبرستان دیدن کنید.

چرا قبرستان خالدنبی پرطرفدار شده است؟
اولین سفر من به این قبرستان در اردیبهشت ۱۳۸۸ بود و به فاصله چند روز گزارش تصویری با عنوان قبرستان اسرارآمیز را در اختیار جام‌جم آنلاین قرار دادم (بگذریم که سه عکس به دلیل مسائل اخلاقی پس از چند روز از روی سایت حذف شدند!). پس از راه‌اندازی فتوبلاگ یکی از عکس‌های حذف شده را که در زیر مشاهده می‌کنید در فتوبلاگ قرار دادم. پس از آن نیز دو عکس دیگر را آپلود کردم.

لینک عکس در فتوبلاگ

لینک عکس در فتوبلاگ

بد نیست بدانید از آن زمان تاکنون بیشترین ورودی‌های فتوبلاگ به جستجو واژه‌های Khalid Nabi cemetery و khaled nabi cemetery مربوط می‌شود! مدتی پیش نیز ایمیلی از یکی از همکاران CNN در رابطه با این عکس‌ها دریافت کردم. در Google Reader یا گودر خودمان نیز همواره عکس‌های این قبرستان لایک زیادی خورده‌اند و بحث‌های زیادی پای آن‌ها صورت گرفته است.

در واقع شکل و شمایل خاص این سنگ‌قبرها (در جایی لقب مناسب‌تر سنگ‌افراشته‌ها به آن‌ها داده شده است) در کشوری که بحث در مورد این مسائل جزو خطوط قرمز اخلاقی است، چه برسد به نمایش آن‌ها، این قبرستان را پرطرفدار کرده است. البته همان‌طور که توضیح دادم این قبرستان در سطح بین‌المللی نیز بسیار مورد توجه است. همان‌طور که در تصاویر مشخص است اغلب سنگ‌قبرها به شکل آلت تناسلی مردانه هستند و ارتفاع و ضخامت گوناگونی دارند.

از سوی دیگر در مواردی تعداد حلقه‌های برجسته به دور سنگ‌ها متفاوت است. شاید این‌ها روشی بوده است برای مشخص کردن سن، مرتبه و وضعیت تاهل یا تجرد مردگان. سنگ‌قبرهای دیگری نیز وجود دارد که منتسب به مردگان زن است. عده‌ای نیز عقیده دارند که مردمان این ناحیه آلت‌پرست بوده‌اند و به مانند کیش آلت‌پرستان در هند ذکر را نماد باروی و آفرینش می‌دانستند.

چه زمانی از خالدنبی دیدن کنیم؟
بهترین زمان برای رفتن به خالدنبی بهار است. به این دلیل که همان‌طور که در عکس مشاهده می‌کنید دشت‌ها سرسبز هستند و هوا نیز چندان گرم نیست (البته در اردیبهشت ماه که من رفتم مار در میان سبزه‌ها به وفور وجود داشت!).

اما اگر تابستان بروید علاوه بر گرمای طاقت‌فرسا با چیزی مواجه خواهید شد که در تصویر زیر نمایش داده شده است. همان‌طور که مشاهده می‌کنید دیگر خبری از سبزی بهار نیست. دشت‌ها نیز چنین پوششی دارند.

بنده در حال عکاسی! عکاس: آرش آزادی

چطور به خالدنبی برویم؟
خوشبختانه امکان دسترسی به زیارتگاه خالدنبی توسط وسایل نقلیه مختلف مانند سواری و یا مینی‌بوس به راحتی وجود دارد. برای دسترسی به این قبرستان همان‌طور که در نقشه مشخص است پس از طی مسیری حدودا ۴۰ کیلومتری گنبد کاووس تا کلاله باید به سمت روستای گچی‌سو حرکت کنید (فاصله این روستا تا قبرستان ۶ کیلومتر است).

فاصله کلاله تا خالدنبی ۵۵ کیلومتر است که حدود ۲۵ کیلومتر آن خاکی و پر پیچ و خم است. خوشبختانه در طی مسیر تابلوهایی وجود دارند که شما را به سمت خالدنبی هدایت می‌کنند. من مکان حدودی این قبرستان را در این فایل که می‌توانید آن را در Google Earth باز کنید مشخص کرده‌ام.

اطلاعات بیشتر:
In Iran, tombstones shaped like penises delight tourists
Khaled Nabi Cemetery
Prophet Khaled Nabi Tomb

نوشته شده در استان گلستان, سفر عکاسى