نابغه آمریکایی شاهنامه فردوسی را به شکل مدرن بازگردانی کرد

لیلا کوچک‌زاده | شهرآرانیوز -حمید رحمانیان، فیلم‌ساز، گرافیست و تصویربردار ایرانی ساکن نیویورک در دومین نشست برخط انجمن ترویج زبان و ادب فارسی و قطب علمی دانشگاه فردوسی مشهد گفت که اولین بار است مقابل مخاطبان ایرانی نشسته و این‌طور مفصل حرف می‌زند.

رحمانیان پنجاه و دو ساله را با پروژه بزرگ «شاهنامه مصور» در تمام دنیا می‌شناسند. اثری که وال‌استریت ژورنال آن را «شاهکار» نامیده و خودش آن را مادر آثار خلاقانه بعدی‌اش می‌داند. دیگر آثار او کتاب سه‌بعدی ضحاک، کتاب صوتی سیزده‌ساعته شاهنامه (با مقدمه‌خوانی فرانسیس فورد کاپولا)، انیمیشن عروسکی پر‌های آتشین (روایت عاشقانه زال و رودابه)، سیاوش شاهزاده غمگین و... است.

این گرافیست ایرانی با تلفیق تاریخ ادبی ایران با تاریخ نگارگری به دنبال ساختن سند هویت بصری در بستر سند هویت ملی ایرانیان است. او برای این منظور، اثر سترگ فردوسی، شاهنامه را انتخاب کرده است و می‌گوید که مانند فردوسی، قصه‌های مختلف را جمع‌آوری می‌کند و با زبان تصویری جدید، آن‌ها را ارائه و جاودانه می‌کند.

این نشست برخط از سلسله نشست‌های بین‌المللی ادبیات و هنر دانشگاه فردوسی مشهد است که دیشب با دبیری فاطمه ماهوان استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی برگزار شد و به بررسی آثار رحمانیان در گفتگو با او پرداخت.

 

جایزه جوان‌ترین گرافیست ایرانی

رحمانیان متولد تهران و فارغ‌التحصیل رشته طراحی گرافیک از دانشکده پردیس هنر‌های زیبای دانشگاه تهران است. او در همین زمان، جایزه جوان‌ترین گرافیست ایرانی را دریافت می‌کند و در سال ۱۹۹۴، برای تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد در رشته انیمیشن به انیسستو پرَت آمریکا می‌رود. تز ارشد او انیمیشن «روز هفتم»، نامزد اسکار دانشجویی می‌شود. رحمانیان همچنین تجربه همکاری با دیزنی را دارد و فعالیت سینمایی را با ساخت فیلم‌های کوتاه آغاز کرده است. او در حرفه فیلم‌سازی و تولید محتوای صوتی و نمایشی به خلق آثار هنری برجسته‌ای در مقیاس جهانی پرداخته است که از جمله آن می‌توان به پروژه بزرگ شاهنامه اشاره کرد. آثار این گرافیست مطرح را می‌توان در سایت kingorama مشاهده کرد.

چیدمان دیجیتال تصاویر قدیمی

رحمانیان درباره «شاهنامه مصور» که ۴ سال ساخت آن طول می‌کشد، می‌گوید: این اثر با همکاری ملیسا هیبارد و با ترجمه دکتر احمد صدری، جامعه‌شناس برجسته به زبان انگلیسی در نوروز ۱۳۹۲ منتشر شد. حاصل کار یک مجموعه ۵۹۸ صفحه‌ای همراه با ۵۳۰ تصویر بود. برای تصویرگری این اثر، ۹۰ کتاب مصور قدیمی را بررسی و اسکن کردیم و سپس با چیدمان تصاویر قدیمی به صورت دیجیتال، تصاویر خلق شدند.

این اثر پس از انتشار از سوی کوانتاک لین پرس، از سوی وال‌استریت ژورنال «شاهکار» لقب می‌گیرد و پرچم‌دار نگاه نوینی به شاهنامه در قرن کنونی محسوب می‌شود.

از فردوسی الهام می‌گیرم

این انیماتور درباره تکنیک‌های ابداعانه کاری‌اش که در هر اثر، زبان تصویری جدیدی را ارائه می‌کند، توضیح می‌دهد: من تحت‌تأثیر موضوع کارهایم، فرم کار را انتخاب می‌کنم. گاهی قصه‌ها برای ساخت فیلم خوب است و گاهی برای تئاتر. در این بین، در ۱۲ سال گذشته، خودم را وقف آثاری درباره فرهنگ ایرانیان و خاورمیانه در دنیای خارج از ایران ساخته ام. اینجا از سمفونی ایرانی فقط یک نت را می‌شنوید و من می‌خواستم نت‌های دیگری را هم وارد کنم تا نقاط قوت فرهنگمان را نشان بدهم.

به گفته او این نقاط قوت، ادبیات و نگارگری است: بهترین وسیله برای حمل دنیای نگارگری، شاهنامه است. چون قصه‌های جذابی دارد و بار دراماتیکش محمل خوبی برای به تصویرکشیدن دنیای نگارگری است. روی این حساب پروژه عظیم شاهنامه مصور را شروع کردم؛ و در این راه، الهام من، شخص فردوسی است. او هم قصه‌های مختلف را جمع‌آوری کرد و با نظم بالایی در مجموعه‌ای در شاهنامه قرار داد و من همین کار را با دنیای نگارگری انجام دادم و بریده‌های ۶۰۰ سال نگارگری ایران را با زبان خودم در کنار هم چیدم.

 

 

روایت عاشقانه زال و رودابه

رحمانیان که همیشه به دنبال تجربه کار‌های جدید و خلاق است، با انیمیشن عروسکی پر‌های آتشین، روایت عاشقانه زال و رودابه را با فن سایه‌پردازی، به تصویر کشیده است. او درباره این کار می‌گوید: نقال قصه، رستم است و قصه پدر و پدربزرگش را تعریف می‌کند. این اثر با ۸ بازیگر و ۱۵۰ عروسک و ماسک و نقاشی‌های پرده‌ای و انیمیشن دیجیتال است که به صورت سینمای زنده با ۱۲۰ صحنه تصویری متحرک اجرا شده است. این اثر، تاکنون بیش از ۸۰۰ اجرا در اروپا و آمریکا از سال ۲۰۱۷ به بعد داشته است.

تریلر «پر‌های آتشین»

 

 

اولین اثر صوتی به زبان انگلیسی

رحمانیان کتاب صوتی دوازده ساعته‌اش از شاهنامه را تئاتر رادیویی می‌خواند. اثری که به گفته او اولین کتاب صوتی به زبان انگلیسی است. او می‌گوید: در این اثر صوتی، طراحی صدا و موسیقی را طوری انجام دادم که تصور می‌کنید، فیلمِ حماسیِ بدون تصویر می‌بینید. ۶۱ شخصیت با صدا‌های مختلف از رستم و کیخسرو تا دیوها، صدای خودشان را دارند و فرانسیس کاپولا هم مقدمه‌ای برای این کار خوانده است. او درباره نحوه همکاری با کاپولا و پذیرش کار از سوی کارگردان پدرخوانده به علاقه کاپولا به شاهنامه فردوسی اشاره می‌کند و می‌گوید: من به واسطه آشنایی با کاپولا، این اثر صوتی را برای او فرستادم و گفتم به واسطه علاقه‌ای که به فردوسی دارید، این کار را گوش کنید. او بعد از دوماه به من ایمیل زد و از کار تعریف و تمجید بسیاری کرد و من هم از او خواستم برای مقبول افتادن کارمان، مقدمه‌ای بر آن بخواند و او هم با کمال میل قبول کرد. به گفته رحمانیان این مقدمه بسیار پرطرف‌دار است و حتی مخاطبان فقط آن بخش را گوش می‌کنند.

او در ادامه یادآوری می‌کند که با این کار دیگر کسی نمی‌تواند بهانه‌ای داشته باشد که خواندن شاهنامه سخت است: من می‌خواهم کاری کنم که حوصله مردم ازخواندن شاهنامه سر نرود و خواندنش را سخت نبینند. روی متون تاریخی ما گَرد قداست نشسته است، اما باید این متون را مطابق و دلخواه ذائقه امروز مردم، بیان کنیم تا جذب شوند.

مقدمه فرانسیس فورد کاپولا بر کتاب صوتی شاهنامه 

 

شاهزاده غمگین و کیهان کلهر

اما آخرین اثر خلاقانه رحمانیان، اثر تصویری «سیاوش، شاهزاده غمگین» است که در اجرای آن با کیهان کلهر همکاری داشته است. رحمانیان با نمایش بخش کوتاهی از این اثر برای مخاطبان صفحه قطب علمی دانشگاه فردوسی می‌گوید: این کار انیمیشنی با طراحی نور است که حالت سایه‌بازی دارد و در آن، از هنر خطاطی بهره گرفته‌ایم. مثلا خون سیاوش را با ریختن جوهر و حروف خطاطی نمایش داده‌ایم. از طرفی در این کار با نورپردازی، حالتی ایجاد کردیم که نوازنده‌های جلوی تصویر را وارد پرده نمایش می‌کنیم و با قصه حرکتشان می‌دهیم و این حالت بدیعی به کار داده است.
این گرافیست نقاط عطف بلندترین قصه شاهنامه را که با فراز و نشیب بسیار همراه است، انتخاب کرده و هنرمندی از مشهد، طراحی این کار را انجام داده است.

 

بخشی از اجرای موسیقی «سیاوش، شاهزاده غمگین» با حضور کیهان کلهر

 

 

بیژن و منیژه

 

رحمانیان هم‌اکنون دو پروژه را در دست اجرا دارد. یکی کتاب مصور هفت‌خان رستم که دو صفحه آن در سایت ‌kingorama بارگذاری شده است و دیگری نمایش تصویری قصه بیژن و منیژه. او می‌گوید: از کار بیژن و منیژه خیلی راضی هستم. پرطمطراق و مفصل است و هم‌اکنون روی موسیقی آن کار می‌کنیم. قصه‌سرایی این کار در مقایسه با آثار قبلی بلوغ بهتری یافته است. تعداد شخصیت‌ها بیشتر است و امیدواریم با پایان یافتن اپیدمی کووید ۱۹، امکان نمایش آن فراهم شود. او یادآوری می‌کند که آثار بسیاری در ادبیات کهن فارسی ایران وجود دارد که قابلیت تبدیل شدن به پروژه‌های جذاب را دارد و فقط فرهنگ‌دوستان باید پای کار بیایند و با نگاه نو اثر ارائه کنند.

   

رحمانیان می گوید: «من وقتی به ایالات متحده مهاجرت کردم، متوجه شدم که بسیاری از مردم آنجا هیچ اطلاعی از تاریخ غنی ایران در زمینه ی هنر و ادبیات ندارند. من می خواهم یک فعال فرهنگی باشم، یک سفیر فرهنگی که سهم تمدن پارس و آنچه فرهنگ پارسی به تمدن دنیا آورده است را نشان بدهم. امیدوارم که پرهای آتش، یک تصویر جامع تری را از ایران ارائه دهد. این کار، از مذهب و سیاست که بگذریم، ایران و فرهنگ آن را در یک بستر جهانی ، مشترک با اسطوره شناسی دنیا نشان می دهد.» این نمایش به زبان انگلیسی و به مدت 70 دقیقه بوده است.

در ادامه ی کارهای وی در راستای شاهنامه، رحمانیان، یک کتاب باز شو- پاپ آپ (pop-up) بنام ضحاک: افسانه ی شاه ماردوش، به زبان های فرانسه و انگلیسی منتشر کرده است. او به قول خودش نخستین کتاب بازشو مبتنی بر یک داستان کهن ایرانی را بوجود آورده است تا تخیل مخاطبان 2 تا 102 ساله را به وجد آورد.

رحمانیان همچنین نمایش عروسکی- سایه ای موزیکال بیست دقیقه ای با همین نام (ضحاک) را تولید کرده است. این نمایش داستان شاهزاده ی منحرفی را بیان می کند که تبدیل به یک پادشاه شرور ماردوش می گردد.

کتاب کمیک (پی نما) پرهای آتش، تولید هیجان انگیز دیگریست از رحمانیان در زمینه ی شاهنامه. هنر و داستان با هم، قصه ی عشق زال و رودابه را از طریق یک کتاب پی نمای مصور بازگو می کند. این کتاب شامل متن کامل نمایش فوق است همراه با عکس های ثابتی از نمایش زنده و مفاهیم داستانی. این عکس ها و مفاهیم، شرح می دهند که این محصول چگونه از طریق بصری فهمیده شده است.

محصول دیگر در این راستا، پازل های متنوع با تصاویری از صحنه های مختلف شاهنامه می باشد. این محصول نوجوانان را سرگرم کرده و آن ها را نسبت به داستان های شاهنامه آگاه می کند. 100 عدد از هر کدام از این صحنه ها منتشر شده است. هر پازل توصیف و تشریح تصویرش را همراه دارد.

در نهایت یکی از بهترین کارهای رحمانیان در این زمینه، تهیه ی کتاب صوتی شاهنامه است. این کتاب صوتی 12 ساعته توسط بازیگر صوتی برنده ی جایزه، مارک تامپسون قرائت می شود. با برنامه ریزی خیلی دقیق افکت های صوتی و ویرایش موسیقایی، رحمانیان ، مخاطب را به یک سفر صوتی در زمان، می برد به  دنیای افسانه ای پهلوانان، دیوها، جانوران جادویی، عشاق و جنگجویان سرزمین کهن ایران.

این بازگردانی مدرن از حماسه شاهنامه، تجربه ی یک کتاب صوتی بی نظیر است برای آموزش، سرگرمی و لذت بردن مخاطبان از هر صنفی که باشند. 

این کار مقدمه ای دارد از زبان «فرانسیس فورد کاپولا» که توسط خود او نیز خوانده شده است.