عملیات ساختمانی تاسیسات و معماری

مقدمه

عملیات ساختمانی تاسیسات و معماری شامل فعالیتهایی از قبیل ساخت ، نگهداری ، تعمیر و انهدام ساختمانهای  موقتی یا دائم کوچک ، متوسط و بزرگ می باشد. در این رشته از فعالیتها ، انواع مختلف مواد ساختمانی و تکنیکهای گوناگون دستی و گروهی ، همچنین ابزارهای مجهز به نیروی محرکه و حتی برنامه ریزی های کامپیوتری مورد استفاده قرار می گیرد.  ایمنی ساختمان از دو جنبه مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد، جنبه اول امکاناتی است که در داخل ساختمان وجود دارد و جزئی از ساختمان محسوب می شود مانند نردبان ، پلکان ، کف ، سقف ، آسانسور و ...و جنبه دیگر به بررسی نکات ایمنی در هنگام ساختمان سازی و یا تخریب آن می پردازد که در اینجا جنبه اول مورد بررسی قرار می گیرد.

تفاوت عمده کارگاههای ساختمانی با سایر کارگاهها عبارت است از :

1-                    متغیر بودن محل و جبهه کار در عملیات ساختمانی

2-                   ترکیب نیروی کار مورد استفاده

3-                  متعدد بودن شرکت های طرف قرارداد

برای کسب ایمنی کافی در کارهای ساختمانی باید نکات ذیل مورد توجه قرار گیرد:

1-                    طرح کارگاه و محیط کارگاه

2-                   ماشین آلات و ابزار

3-                  وسایل بالابرنده

4-                   مواد خطرناک و مضر

مروری بر پژوهشها

 طبق مطالعات انجام شده و گزارش سازمان بین المللی کار ILO) ) میزان کل حوادث منجر به فوت صنایع ساختمانی در سال 1975 و 1977 به ترتیب 3500 و 3100 مورد ثبت شده است و بر این اساس میزان حوادث منجر به فوت صنایع ساختمانی( در مجموع ) 4 برابر تمام صنایع بوده است.در کشور ژاپن در سالهای 1980 و 1981 میزان کل حوادث و حوادث منجر به فوت در صنایع ساختمانی ( به طور کل ) 67/6 و 55/4 درصد از کل حوادث را به خود اختصاص داده است. طبق برآورد سازمان تامین اجتماعی ، در طی 9 ماهه اول سال 1383 ، 13242 حادثه ناشی از کار اتفاق افتاده است که از این تعداد ، سقوط کردن و لغزیدن با 2594 مورد ، ضرب دیدگی 1598 حادثه ، شکستگی اعضا 1273 مورد ، ریزش و ماندن زیر آوار با 96 مورد بیشترین نوع حادثه ناشی از کار را در بر می گیرند.از 17090 حادثه به وقوع پیوسته در سال 1382 ، 595 مورد حادثه مربوط به فعالیتهای ساختمانی    می باشد.

مستندات قانونی

ماده 87 قانون کار: اشخاص حقیقی و حقوقی که بخواهند کارگاه جدیدی احداث کنند و یا کارگاههای موجود را توسعه دهند، مکلفند بدوا برنامه کار و نقشه های ساختمانی و طرح های مورد نظر را از لحاظ پیش بینی در امر حفاظت فنی و بهداشت کار برای اظهار نظر و تایید به وزارت کار و امور اجتماعی ارسال دارند.وزارت کار و امور اجتماعی موظف است نظرات خود را ظرف مدت یکماه اعلام کند. بهره برداری از کارگاههای مزبور منوط به رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی خواهد بود.

در آئین نامه های حفاظت و بهداشت کار در مورد ایمنی ساختمان به موارد زیر اشاره شده است :

ماده 2 : کلیه ساختمانهای دائمی و موقتی و موسساتی که مشمول قانون کار می باشند باید از    نقطه نظر ساختمانی واجد استحکام کامل بوده و در محاسبه پایه و سقف و کف ها رعایت نکات زیر شود:

1-                    تحمل فشار ناشی از حداکثر بارها و اشیا ثابت و متحرک

2-                   تحمل فشار ناشی از ریزش برف ، باران ، یخبندان ، باد و طوفان

3-                  تحمل فشار ناشی از بارهای معلق

ماده 3 : اطاقها و محل کار دائم باید لااقل 3 متر از کف تا سقف ارتفاع داشته و فضای آن باید برای حداکثر اشخاصی که در آن محل کار می کنند برای هر نفر 12 مترمکعب کمتر نباشد. ( حجم اشغال شده بابت ماشین ها و اثاثیه نیز به این فضا افزوده می شود.) اگر ارتفاع محل کار از 4 متر بیشتر باشد برای محاسبه حجم لازم فقط تا ارتفاع 4 متر منظور می گردد.

 ماده 4 : در فضای کارگاه نصب ماشین ها و قرار دادن اشیا و محصولات ، نباید مزاحمتی برای عبور افراد ایجاد کند.

ماده 5 : در اطراف هر یک از دستگاهها باید فضای کافی منظور شود تا کارگران بتوانند به راحتی برای انجام کار عادی رفت و آمد کنند و اصلاحات و تعمیرات و نقل و انتقال مواد مصرفی و تولیدی را انجام دهند.

ایمنی کف کارگاهها

در مورد نکات ایمنی کف کارگاهها باید موارد ذیل رعایت شود:

ماده 6 : کف اطاقها و قسمتهائی که محل عبور و مرور کارگران بوده و یا برای حمل و نقل مواد تشخیص داده شده بایستی صاف و هموار بوده و عاری از حفره و سوراخ ، تراشه های چوب ، برآمدگی ناشی از پوشش   بی تناسب مجاری ، میخ ، پیچ ، مهره و لوله ، دریچه ، برآمدگی و برجستگی و هر گونه موانعی باشد که ممکن است موجب گیرکردن و یا لغزیدن اشخاص گردد.

 ماده 7 : کف اطاقها ، راهروها و پیاده روها نباید در شرایط عادی هیچگونه لغزندگی داشته و یا از مصالحی ساخته و یا از موادی اندود شده باشد که در نتیجه رفت و آمد ایجاد ناراحتی و گردوخاک و سائیدگی کرده و در نتیجه باعث لغزیدگی شوند.

 ماده 8 : در محل هایی که دستگاههای متعددی قرار دارند ، به وسیله خط کش با رنگ مشخص در دو طرف ، معمولا توصیه می شود که از رنگ سفید و یا سیاه و یا ترکیبی از هردو رنگ استفاده شود ، تا محل رفت و آمد ، حمل و نقل مواد و جهت حرکت اصلی با علامت گذاری روی زمین معلوم گردد.

ماده 9 : کف کارگاه باید قابل شستشو بوده و در مواردی که نوع کار موجب ریخته شدن آب در کف گردد باید شیب کافی داشته باشد که آب را به سمت مجاری فاضلاب هدایت نماید.پوشیده بودن در چاهها ، گودالها ، حفرات و آبراهها ، درب مخازن زیرزمینی به طریقه استاندارد و مناسب با درپوش های مربوطه از اصول اولیه ایمن سازی کف کارگاهها می باشد.

ایمنی سقف و دیوارهای کارگاه

ساختمان کارگاهها باید طوری تعبیه شوند که اولا تحمل فشار ناشی از حداکثر بار و اشیا ثابت و ماشینهای نصب شده و بارهای متحرک و معلق را داشته و ثانیا ساختمان کارگاه با آب و هوای محل، مناسبت داشته و دیوارها و سقف ها  طوری ساخته شوند که علاوه بر استحکام بالا، از نفوذ حرارت هوا ( گرما وسرما ) و سایر عوامل زیان آور جلوگیری کنند.سقف کارگاهها باید تحمل فشار ناشی از ریزش برف ، باران و طوفان ، یخبندان و ... را داشته و پشت بام تمام کارگاهها باید از موادی که عایق رطوبت باشد پوشیده و در صورتی که از شیروانی استفاده شود لازم است بر روی سقف لایه ای از مواد عایق حرارت نظیر پشم شیشه نصب گردد.

ایمنی نرده ها

 ماده 10 : پلکانها و اطراف محل ورود و خروج آسانسور و نقاط مشابه که لغزندگی آنها موجب مخاطرات بیشتری نسبت به سایر جاها خواهد بود ، باید از مصالح غیر لغزنده ساخته شود.

ماده 11 : در نقاطی که از نردبان استفاده می شود انتهای فوقانی آن در هر قسمت که قرار گیرد باید به وسیله نرده های متحرک حفاظت شود.

 ماده 12 : در هر طبقه از ساختمان پرتگاه راه پله ها در هر طرفی که غیر مسدود باشد به استثنای قسمت ورود به پلکان باید به وسیله نرده های دائمی کاملا محفوظ گردد.

 ماده 13 : دریچه ها و مدخلهایی که در کف کارگاه باز می شوند باید به وسائل زیر محفوظ شوند:

الف ) نرده های متحرک که فقط دو طرف آن آستانه داشته باشند.

ب ) نرده های دائمی که تمام اطراف باز آن دارای آستانه باشد.

پ) دریچه های لولادار در مدخل پلکانهای فرعی

ماده 14 : مدخلهای فرعی ( مانند حوضچه ها و آدم روها ) بایستی به وسیله دریچه های بدون لولا که استحکام کافی دارند پوشیده شده ، دستگیره آنها بدون برآمدگی باشد.

ماده 15 : در مواقعی که پوشش های مندرج در ماده 13 بر حسب ضرورت برای مدت کوتاهی در جای خود قرار نگرفته باشند بایستی کلیه این مدخلها بوسیله اشخاص تحت مراقبت قرار گرفته و یا اینکه به وسیله   نرده های قابل حمل یا دستی و در شب به وسیله نصب چراغ خطر که موقتا در اطراف حوضچه ها قرار خواهند گرفت، محفوظ شوند.

ماده 16: حفره هائیکه در کف قرار دارند و به واسطه وجود ماشین آلات ثابت یا تجهیزات یا دیوار احتمال قدم گذاردن اتفاقی و ناگهانی اشخاص به آنها نمی رود بایستی به وسیله پوششهائی که فقط اطراف آنها از 2.5 سانتی متر بیشتر درز نداشته باشد ،حفاظت شود.

ماده 17 : کلیه دهانه های قائم به بلندی کمتر از یک متر از سطح محل کار که ارتفاع آنها حداقل 75 سانتی متر و عرضشان 45 سانتی متر بوده و پرتگاه آنها بیش از 2 متر عمق داشته باشند بایستی به طور مطمئن به وسیله نرده های ثابت یا متحرک یا دریچه مسدود ، محافظت شوند.

 ماده 18 : اقسام مختلف دهانه قائم به هر عرض که باشد و دو متر یا بیشتر از طرف خارج پرتگاه داشته باشند باید به وسیله نرده های آستانه دار یا شبکه فلزی که چشمه های آن از 2.5 سانتی متر بیشتر نبوده و تا 50 کیلوگرم فشار افقی را تحمل نماید محفوظ شوند.

ماده 19 : کلیه نرده ها باید از چوب ، لوله آهن های پروفیل یا مصالح دیگری که استحکام کافی داشته باشد ساخته شود.

ماده 20 : ارتفاع نرده ها  باید لااقل 90 سانتی متر از کف باشد.

ماده 21 : نرده ها باید در فواصل حداکثر 2 متر ، دارای پایه و کلاف های عمودی و افقی بوده و پس از تکمیل میله فوقانی آن تحمل لااقل 100 کیلوگرم فشار را در هر جهت داشته باشد.

ماده 22 : برای اینکه نرده های مورد بحث از نقطه نظر ساختمانی واجد شرایط مذکور در ماده فوق باشند باید با خصوصیات ذیل مطابقت کنند :

الف ) نرده های چوبی : لبه های فوقانی و پایه ها به ضخامت حداقل 7.5 سانتی متر و کلافهای فاصل وسطی به ابعاد 5 ×5 سانتی متر یا 2.5 ×10 سانتی متر، کلیه قطعات متشکله نرده ، باید عموما صاف و هموار و عاری از گره های بزرگ و تراشه و شکستگی و ترک یا میخ و امثال آن باشد.

ب ) نرده های لوله ای : لبه های فوقانی و پایه ها از لوله فلزی شماره 4 و لوله های فاصل یا وسطی حداقل شماره 2.5 باشند.

ج) نرده های پروفیله : قسمتهای نبشی لااقل به اندازه 40 × 40 میلی متر و کلاف های فاصل از نبشی           3 × 30 × 30 میلی متر باشند .

ماده 23 : نرده ها باید عموما از مصالح سالم و بدون عیب ساخته شده و قسمت های تیز و برنده در آنها وجود نداشته باشد.

 ماده 24 : آستانه کلیه نرده های پلکان باید لااقل 1.5 سانتی متر ارتفاع و 2.5 سانتی متر ضخامت داشته و از آهن ، فولاد یا مصالح ساختمانی بادوام دیگر ساخته شوند.

ماده 25 : آستانه را باید به طور مستحکم در جای خود به فاصله ای در حدود 5 میلی متر از کف استوار ساخت.

ایمنی پله ها

 × ماده 26 : کلیه پلکان ها بایستی استحکام کافی داشته و تحمل فشار و سنگینی بارهای عادی را داشته باشند.

 ماده 27 : پلکان ها و سکوهایی که از مصالح مشبک ساخته شده اند ابعاد چشمه های آنها نباید از     25 میلی متر تجاوز نماید تا اشیا متفرقه امکان سقوط از آن را نداشته باشند.

 ماده 28 : عرض پلکان ها به استثنای پلکان های سرویس یا امدادی نباید در هیچ مورد از 90 سانتی متر کمتر باشد.

ماده 29 : اختلاف سطح بین دو پاگرد نباید هیچگاه از 3.7 متر تجاوز نماید.

 ماده 30 : پاگردهایی که در فواصل پلکان ها قرار دارند باید وسعتی در حدود 1.1 متر در جهت پلکانها یا بیشتر به تناسب عرض پلکان داشته باشند.

 ماده 31: در تمام طول پلکان ها یک فاصله عمودی آزاد در حدود قد انسان باید منظور شود . این فاصله آزاد نباید کمتر از 2.20 متر از سطح هر پله به موازات دیوار پله باشد.

 ماده 32: غیر از پلکانهای سرویس یا امدادی عرض هر پله بدون محاسبه حاشیه یا برآمدگی آن نباید از 33 سانتی متر کمتر باشد و ارتفاع پله بین 14 تا 20 سانتی متر خواهد بود.

  ماده 33 : پله های یک پلکان باید دارای عرض مساوی و ارتفاع مساوی باشند.

  ماده 34 : کلیه پلکان ها بایستی از طرف پرتگاه به وسیله نرده های مخصوص پلکان حفاظت شوند.

  ماده 35 : پلکان های محصور با عرض کمتر از 1.10 متر باید به وسیله یک نرده دستی که پایه های آن در دیوار کارگذاشته شده باشد در سمت راست از پایین به بالا مجهز شوند.

 ماده 36: پلکان های با عرض بیش از 1.10 متر باید در سمت پرتگاه با یک نرده و در سمت بسته هم به وسیله نرده دستی طبق ماده 35 مجهز گردند.

 ماده 37 : پلکان هایی که بیش از 2.25 متر عرض دارند بایستی علاوه بر نرده های کناری با یک نرده دستی میانه نیز مجهز باشند.

 ماده 38 : کلیه نرده های پلکان ها بایستی از مصالح ساختمانی محکم و با دوام مانند چوب ، لوله یا مصالح بنایی ساخته شوند.

ماده 39 :  ارتفاع نرده های پلکان ها از لبه هر پله نبایستی از 75 سانتیمتر کمتر باشد و در صورتی که از این نرده ها به عنوان نرده های دستی استفاده شود بلندی آن نباید از 85 سانتیمتر تجاوز کند.

 ماده 40 : نرده های دستی که پایه های آن به دیوار نصب می شود باید طوری ساخته شود که دست آزادانه بدون برخورد با موانعی اعم از روکار یا کنار نرده حرکت کند حداکثر فاصله پایه ها از یکدیگر 2 متر و بین نرده دستی و دیوار باید لااقل 4 سانتی متر باز باشد.

ماده 41 : حداقل عرض پلکان سرویس و یا امدادی مانند پلکان های اطاق ، ماشین ، خانه یا دیگ بخار یا پلکان هایی که به سکوهای  سرویس اطراف ماشین آلات منتهی می شوند 55 سانتی متر خواهد بود.

 ماده 42: شیب پلکان های سرویس نباید بیش از 60 درجه باشد و عرض هر پله نباید کمتر از  15 سانتی متر باشد.

ماده 43: پلکان  های سرویس نباید به شکل مارپیچ یا پیچ و خم دار ساخته شوند.

 ماده 44: مدخل پنجره هایی که در پاگردهای پلکان باز می شود در صورتی که پهنای آنها بیش از30 سانتیمتر و فاصله با سطح پاگرد کمتر از 90 سانتی متر باشد بایستی بوسیله نرده حفاظت شوند.

ماده 45 : حداکثر شیب مجاز برای ( راهروهای شیب دار ) رامپ مورد استفاده افراد 10 درجه است . این رامپ ها باید با کلیه شرائطی که در مورد پلکانها منظور می شود از حیث ساختمان ، عرض و نرده و غیره مطابقت داشته باشد.

نردبان های ثابت

 ماده 46 : کلیه اجزا و قسمت های فلزی نردبان ها باید از فولاد ، آهن و چدن ، آهن ورق یا مواد مشابه ساخته شود .

ماده 47 : نردبان های ثابت باید به قسمتی نصب شوند که :

الف – فاصله از سمت جلو نردبان به نزدیکترین جسم ثابت نباید از 75 سانتیمتر کمتر باشد.

ب – فاصله از سمت عقب نردبان به نزدیکترین جسم ثابت لااقل 20 سانتیمتر باشد.

ج- از طرفین نردبان فضای آزادی  حداقل 40 سانتیمتر از محور نردبان در هر دو طرف وجود داشته باشد